Shedia

EN GR

28/08/2013

Περίπατοι στην Ιστορία, του Νέστορα Πουλάκου

Μια παρέα ενεργών πολιτών διοργανώνει βόλτες και αναδεικνύει τον ιστορικό χαρακτήρα περιοχών και κτιρίων της πρωτεύουσας.
 
Τους τελευταίους μήνες, μια ομάδα ενεργών πολιτών έχει κάνει αισθητή την παρουσία της στους δρόμους της Αθήνας με τις δράσεις και τις κινήσεις της. Πρόκειται για την Ομάδα Άστυ, που αποδεικνύει φορά τη φορά, κάθε που διοργανώνει και μια νέα δραστηριότητα, την αγάπη της για την Αθήνα και, πρωτίστως, για την ιστορία της. Όπως μάλιστα εξηγεί στη «σχεδία» ο Νίκος Νικολαΐδης, υποψήφιος διδάκτορας Ασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εκ των πρωτεργατών της ομάδας, «η δράση μας επικεντρώνεται πρωτίστως στην ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα της πρωτεύουσας, των περιοχών και των κτιρίων, αλλά πάντοτε με επίκεντρο τον άνθρωπο, μέσα από δωρεάν βόλτες και περιπάτους τις Κυριακές». Ακόμη, η ομάδα αποτελείται από τους Γιώργο Θάνο, ειδικό ψηφιακών συστημάτων, και Κατερίνα Συνοδινού, αρχιτέκτονα.
 
Η Ομάδα Άστυ έχει μόνο λίγους μήνες ζωής: Στα τέλη του περασμένου Μαρτίου διοργάνωσε… μια βόλτα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στα Προσφυγικά του Νέου Κόσμου. «Σπίτια που χτίστηκαν για να στεγάσουν τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, στέκουν σήμερα παραμελημένα και πρόχειρα βαμμένα αλλά ακόμα “ζωντανά”, με τους τωρινούς ενοίκους να κουβαλούν τις δικές τους ιστορίες από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τη Συρία κ.ά. Κρυμμένα πίσω από φράχτες και πολυτελή ξενοδοχεία “αγκαλιάζουν” τις κοινές ιστορίες των προσφύγων και των σύγχρονων μεταναστών, που είναι γεμάτες από ρατσισμό και ξενοφοβία. Με αυτά τα δεδομένα αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε το συλλογικό μας σχήμα», εξηγεί ο Νίκος Νικολαΐδης. 
 
Και όταν γράφουμε μεταφορικά εννοούμε ότι η Ομάδα Άστυ, που σημειωτέον προέρχεται από τα σπλάχνα της πλέον γνωστής και ζωντανής ομάδας ενεργών πολιτών της Αθήνας, τους Atenistas, έκανε κάλεσμα σε άλλες ομάδες για την από κοινού διοργάνωση θεματικών περιπάτων: το αποτέλεσμα είναι το σχήμα Μια Βόλτα, που αποτελείται από τις ομάδες Άστυ, Monumenta, Μαμάδες στο δρόμο, ΠΕΖΗ και Επιμένουμε Αθήνα, η οποία και διοργάνωσε τον περίπατο στα Προσφυγικά του Νέου Κόσμου.
 
 
Άσβεστοι ναργιλέδες
Η επόμενη δράση της Ομάδας Άστυ παρουσιάζει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Στις αρχές Ιουνίου, σε συνεργασία με τη ΜΚΟ Δώσε Ελπίδα, διοργανώθηκε το πρώτο μέρος του θεματικού περιπάτου Ιστορικά Καφενεία της Αθήνας. Αυτό το πρώτο μέρος εκτείνεται από την πλατεία Δημοπρατηρίου και την οδό Αιόλου ώς την περιοχή γύρω από την Ομόνοια, και θα μας απασχολήσει κυρίως σε αυτό το κείμενο. «Όντας μια πρόσμειξη στοιχείων της οθωμανικής περιόδου και του νέου ελληνικού κράτους, ή αλλιώς της οθωνικής περιόδου, η Αθήνα, και ειδικώς η οδός Αιόλου, από τα μέσα του 19ου αιώνα διαθέτει καφενεία πέριξ της –τότε– Πλατείας Δημοπρατηρίου, στη συμβολή των οδών Αιόλου και Μητροπόλεως, που αντανακλούν την καθημερινότητα της πόλης αμέσως μετά την απελευθέρωση. Σε ένα απλό, τουρκικού τύπου καφενείο συχνάζουν παραγκωνισμένοι αγωνιστές του 1821, μαζί με τους ψυχογιούς τους, που τους κρατάνε άσβεστους τους ναργιλέδες, ενώ σε ένα γειτονικό καφενείο συχνάζουν τρόφιμοι της γειτονικής φυλακής του Μεντρεσέ, κυρίως αντιμοναρχικοί πολιτικοί κρατούμενοι, αλλά και ταραχοποιά περιθωριακά στοιχεία», λέει κατά τον περίπατο η Ομάδα Άστυ. 
 
Και συνεχίζει: «Στον αντίποδα των λαϊκών καφενείων της Πλατείας Δημοπρατηρίου βρίσκονταν τα -ευρωπαϊκής ατμόσφαιρας- καφενεία της οδού Αιόλου, με γνωστότερο το καφενείο Ωραία Ελλάς. Από το 1839 που άνοιξε, με ιδιόκτητη τον Ιταλό Σάντο, και για σαράντα χρόνια η Ωραία Ελλάς εγκαινίασε μια νέα εποχή για τα καφενεία της πρωτεύουσας». Η βόλτα συνεχίστηκε από την πλατεία Αγίας Ειρήνης ώς την εκκλησία της Χρυσοσπηλιώτισσας: «Τη δεκαετία του 1830, ανοίγει η Πετρούπολη, το πρώτο εστιατόριο της πρωτεύουσας, που, παρά τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές του, οι πελάτες του συνεχίζουν να σκουπίζουν τα χέρια τους στη φουστανέλα του σερβιτόρου... Επίσης, στη γωνία των οδών Αιόλου και Βύσσης, ιδρύθηκε το 1841 το Γλυκισματοποιείον του Σπυρίδωνος Παυλίδη, εισάγοντας για πρώτη φορά στην Αθήνα τη σοκολάτα. Εν γένει,  η περιοχή της Χρυσοσπηλιώτισσας  έχει ιδιαίτερη σχέση με τη ζαχαροπλαστική, καθώς δίπλα της λειτούργησε, το 1835, το πρώτο ζαχαροπλαστείο της Αθήνας, το επονομαζόμενο του Λεριού».
 
Η βόλτα ολοκληρώθηκε με τη διαδρομή από τα Χαυτεία έως την Ομόνοια: «Όταν ο παλαίμαχος αγωνιστής του 1821 Ιωάννης Χαύτας άνοιγε το καφενείο του στη διασταύρωση των οδών Αιόλου και Σταδίου, στα μέσα του 19ου αιώνα, δεν φανταζόταν ότι θα μεταμόρφωνε την πευκόφυτη ερημιά Τζηρίτη στα πολυσύχναστα Χαυτεία, δίνοντας τη σκυτάλη σε άλλα ονομαστά καφενεία, όπως το Καφενείο των Ευφρονούντων». Στην περιοχή αυτή άνοιξε το 1938 το περίφημο Πατάρι του Λουμίδη, ο θεμέλιος λίθος των φιλολογικών καφενείων της Αθήνας και τόπος συνάντησης δημοσιογράφων, καλλιτεχνών, συγγραφέων και κυρίως ποιητών, όπως του Ανδρέα Εμπειρίκου, του Μίλτου Σαχτούρη, του Νίκου Γκάτσου και του Οδυσσέα Ελύτη. Το κτίριο που στέγαζε το καφενείο των αδελφών Λουμίδη κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1970.
 
 
Οι «καβαφικοί» του Μπαγκείου
 
Όμως, τόπος συνάντησης λογοτεχνών ήταν και το Μπάγκειον, καφενείο - λουκουματζίδικο που λειτουργούσε στο υπόγειο των «δίδυμων» ξενοδοχείων Μπάγκειον και Μέγας Αλέξανδρος, χτισμένα στα τέλη του 19ου αιώνα σε σχέδια του Έρνστ Τσίλλερ και με χρήματα του Ιωάννη Μπάγκα. Οι Ναπολέοντας Λαπαθιώτης, Κώστας Βάρναλης, Κλέων Παράσχος, Μυρτιώτισσα και πολλοί άλλοι, φανατικοί καβαφικοί οι περισσότεροι, αποτελούσαν τους θαμώνες του Μπαγκείου. Από την άλλη μεριά, το νεοκλασικό μέγαρο του 1870 στη γωνία της Πλατείας Ομονοίας με την 3ης Σεπτεμβρίου, είναι πλήρως αντιπροσωπευτικό μιας αλλοτινής εποχής για την πλατεία Ομονοίας: το καφενείο του Χαραμή, που στεγαζόταν στο ισόγειό του από το 1878, έδωσε τη θέση του, το 1892, στο Μέγα Καφεζαχαροπλαστείον του ζεύγους καφεπωλών Ζαχαράτου και Καπερώνη.
 
Και συνεχίζει η Ομάδα Άστυ: «Παρακάτω ήταν το καφενείο Νέον που ιδρύθηκε το 1920 από τον Περικλή Γκόσιο και τον Γιάννη Δούκα, με το αρχικό όνομα Νέον Βυζάντιον, και στεγαζόταν στο ισόγειο του ξενοδοχείου Κάρλτον, με πελατεία ως επί το πλείστον λαϊκή. Τέλος, στην οδό Σατωβριάνδου, στην καρδιά της Ομόνοιας, ανοίξανε πολλά και ιστορικά καλλιτεχνικά καφενεία: το Μπαράκι του Μάριου το 1946, τόπος συνάντησης των μεγάλων προσωπικοτήτων του ρεμπέτικου τραγουδιού, που συνεχίζεται σήμερα ως Καφενείο των Μουσικών. Ακόμη, το Στέμμα, που αποτέλεσε στέκι ηθοποιών».
Το δεύτερο μέρος του περιπάτου περιλαμβάνει τη διαδρομή από την οδό Πανεπιστημίου στο Σύνταγμα και έχει οριστεί για το φθινόπωρο. Όπως μας λέει ο Νίκος Νικολαΐδης, οι επόμενες δράσεις της ομάδας είναι: «Ένας περίπατος στο Α΄ Νεκροταφείο, στα κοιμητήρια Ελλήνων που ανήκουν σε άλλα δόγματα και θρησκείες πέραν της Ορθοδοξίας, που αναμένεται να γίνει το Σεπτέμβριο, σε συνεργασία με το σχήμα Μια Βόλτα. Ενώ θα εξακολουθήσει η Κουζίνα των Μεταναστών, που έχει ήδη δύο πετυχημένες διοργανώσεις έως σήμερα στο Βρυσσάκι, στην Πλάκα, με γεύσεις από τη Γκάνα και το Κονγκό».
 
 
 

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ