Shedia Η χαμένη τέχνη του οτοστόπ, του Σπύρου Ζωνάκη

27/02/2013

Η χαμένη τέχνη του οτοστόπ, του Σπύρου Ζωνάκη

Η εικόνα του κλασικού ταξιδιώτη στην άκρη του δρόμου με τον υπερυψωμένο αντίχειρα περνάει στην ιστορία. Αντ’ αυτής, υπάρχει πλέον το διαδίκτυο και ο… συνεπιβατισμός.

του Σπύρου Ζωνάκη

Το οτοστόπ θεωρείται στις μέρες μας μια «χαμένη τέχνη», μια πρακτική που ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Είναι, όμως, έτσι; Μάλλον όχι. Θα λέγαμε περισσότερο ότι έχει εξελιχθεί. Από τον υψωμένο αντίχειρα στην άκρη ενός επαρχιακού δρόμου έχουμε πλέον περάσει στο «κλικ» με το «ποντίκι» σε έναν από τους ιστότοπους που διοργανώνουν το διαδικτυακό οτοστόπ.

Το οτοστόπ ζει τη «χρυσή του εποχή» στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, όταν και κάνει δυναμικά την εμφάνισή της στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Δυτική Ευρώπη η «γενιά της αμφισβήτησης». Όντως, «το ταξίδι χωρίς λεφτά» είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την άνοδο της αντικουλτούρας, τη ριζοσπαστικοποίηση και την πολιτικοποίηση των νέων των μεσαίων τάξεων, τον ουτοπικό αναχωρητισμό των χίπις, την ανάπτυξη των νέων κοινωνικών κινημάτων (οικολογικό, γυναικείας χειραφέτησης, νέας Αριστεράς). Συμβαδίζει με τη λογική της κοινοκτημοσύνης, της αλληλεγγύης, της διακήρυξης της επιστροφής σε φυσικότερους τρόπους ζωής ως απάντηση στην εξατομίκευση και στις υλιστικές αξίες της μαζικής κατανάλωσης. Το οτοστόπ υπόσχεται, με ελάχιστα χρήματα, την ηδονή της ταξιδιωτικής περιπλάνησης, της περιπέτειας, της συνάντησης, της φιλίας.

Στην Ελλάδα, το οτοστόπ, ιδίως κατά την περίοδο της δικτατορίας, όπως προκύπτει και από μελέτη του Τύπου της εποχής, θα θεωρηθεί ένα «ξενικό φρούτο», μια «επιδημία» από την οποία πρέπει να προστατευθεί η ελληνική νεολαία. Θα ταυτιστεί με την κατηγορία των «αλητοτουριστών» - φορέων «ηθικής παρέκκλισης», των «μακρυμάλληδων κουρελήδων που κατακλύζουν τη χώρα μας». Θα συνδεθεί με το «μικρόβιο του χιπισμού», ενώ οι ξένες τουρίστριες που κάνουν οτοστόπ στους ελληνικούς δρόμους θα αποκληθούν «ελεύθερα σπουργίτια του τουριστικού καλοκαιριού» και θα κατηγορηθούν για «σεξουαλική ανηθικότητα» και αποπλάνηση των «θερμόαιμων Ρωμιών οδηγών».

Και οι Έλληνες; Ποια είναι η σχέση τους με το οτοστόπ; Όπως διαβάζουμε σε δημοσίευμα του Ταχυδρόμου από το 1976: «....Αλλά οι Έλληνες ωτοστοπίστες είναι λίγοι. Σχεδόν ασήμαντος ο αριθμός τους. Γιατί ο Ρωμιός, όσο εύκολα φιλοξενεί, τόσο δύσκολα ζητάει φιλοξενία.[…]Είμαστε λαός περήφανος και ακατάδεκτος».

Πράγματι, το οτοστόπ ως συστηματική πρακτική περιδιάβασης της χώρας και ανέξοδου τουρισμού είχε περιορισμένη εμβέλεια στους Έλληνες. Ουσιαστικά, η εφαρμογή του περιχαρακώθηκε σε περιοχές της νησιωτικής και παράκτιας Ελλάδας από άτομα νέων ηλικιών τους καλοκαιρινούς μήνες, πολύ περισσότερο από ανάγκη λόγω έλλειψης δημόσιων συγκοινωνιών παρά ως συνειδητή επιλογή ταξιδιού.

Εξάλλου, η ραγδαία ανάπτυξη της αγοράς αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης ήδη από τη δεκαετία του ’80, σε συνδυασμό με την αύξηση της ανασφάλειας την ίδια περίοδο (που θα ενταθεί μετά τη δεκαετία του ’90) οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη υποχώρηση της «κουλτούρας του οτοστόπ». Αυτό όμως δε σημαίνει ότι λείπουν από τη χώρα μας οι φανατικοί θιασώτες του συγκεκριμένου εναλλακτικού τρόπου μετακίνησης.

Η γοητεία του τυχαίου

«Στόχος μας ήταν να γυρίσουμε όλη την Ελλάδα ανέξοδα», διηγούνται η Δήμητρα και η Γιώτα, συστηματικές οτοστόπερ στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές εκείνης του ’90. «Τουλάχιστον πέντε φορές το χρόνο και για περίπου τέσσερα χρόνια ταξιδεύαμε με οτοστόπ. Το κάναμε κυρίως λόγω έλλειψης χρημάτων, αλλά και επειδή μας γοήτευε η περιπέτεια, η περιπλάνηση, το τυχαίο. Βάζαμε στοιχήματα με πόσα λιγότερα λεφτά μπορούμε να κάνουμε το πιο μακρινό ταξίδι σε διάρκεια και σε αποστάσεις: Λευκάδα, Μονεμβασιά, Χαλκιδική, Αλεξανδρούπολη. Ο προορισμός μας ποτέ δεν ήταν συγκεκριμένος. Ο περίγυρός μας μάς θεωρούσε τρελές. Ήμασταν μόλις είκοσι χρονών, είχαμε άγνοια κινδύνου. Κοιμόμασταν έξω σε οικοδομές, κάτω από γέφυρες, σε πάρκα». Και όσον αφορά τις αντιδράσεις των οδηγών; «Ποτέ δε δεχθήκαμε σεξουαλική επίθεση, μόνο κάποιες φορές λεκτικό καμάκι. Πολλοί μας κερνούσαν φαγητό ή μας φιλοξενούσαν ακόμα και στο σπίτι τους».

Ο Δημήτρης, εξίσου ένθερμος οπαδός του οτοστόπ, αφηγείται τις δικές του διαδρομές, περίπου είκοσι χρόνια αργότερα. «Για μένα ταξίδι με οτοστόπ σημαίνει άνοιγμα σε νέες κουλτούρες. Το μεγαλύτερο που έχω κάνει είναι από την Πολωνία μέχρι τη Δράμα, δώδεκα ημέρες με δεκαεπτά διαφορετικά οχήματα. Είναι εντυπωσιακή η περίπτωση ενός καθηγητή Κοινωνιολογίας που με φιλοξένησε το βράδυ στο σπίτι του και το πρωί συνεχίσαμε τη διαδρομή από τη νότια Πολωνία μέχρι την Πράγα, όπου δίδασκε. Αλησμόνητη εμπειρία η περιήγηση στα τσιγγάνικα χωριά της βόρειας Ρουμανίας με ένα παλιό αυτοκίνητο ενός ηλικιωμένου Βούλγαρου, που για πρώτη φορά οδηγούσε έξω από τη χώρα του».

Καιρός για συνεπιβατισμό

Σε κάθε περίπτωση, αφηγήσεις σαν τις προηγούμενες είναι πια όλο και πιο σπάνιες. Το παραδοσιακό οτοστόπ πνέει τα λοίσθια και ένα νέο είδος «οργανωμένου οτοστόπ» κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια: το carpooling ή σε ελεύθερη μετάφραση η κοινή χρήση του αυτοκινήτου από ταξιδιώτες που κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, με τη μεσολάβηση μάλιστα διαδικτυακών βάσεων συνοδήγησης.

Αν και ο συνεπιβατισμός αποτελεί μια όχι ιδιαίτερα ασυνήθιστη πρακτική εδώ και δεκαετίες στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, «το διαδικτυακό κέντρο οτοστόπ», πρωτοεμφανίστηκε στη Γερμανία στα τέλη της δεκαετίας του ’90 από μια ομάδα φοιτητών. Η ιδέα είχε μεγάλη απήχηση, με αποτέλεσμα σε ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι ανεξάρτητες ιστοσελίδες που φέρνουν σε επαφή ανθρώπους που σχεδιάζουν να κάνουν την ίδια διαδρομή να γνωρίζουν μεγάλη επισκεψιμότητα.

Το 2005 κάνει την εμφάνισή της και η πρώτη ελληνική διαδικτυακή πύλη συνεπιβατισμού, το carpooling. gr, η οποία παρέχει τις υπηρεσίες της δωρεάν στους χρήστες της. «Η ιδέα να φέρουμε τον συνεπιβατισμό στην Ελλάδα προέκυψε από κάποιους φίλους μας που ζούσαν στη Γερμανία. Σκεφτείτε πως η ομαδική μετακίνηση με ΙΧ ήδη ονομαζόταν διεθνώς carpooling κι εμείς δεν το γνωρίζαμε. Γι’ αυτό και στην αρχή δώσαμε στο σάιτ τον τίτλο comewithme.gr», εξηγεί ο κ. Γιώργος Σακελλάρης, τεχνικός πληροφορικής και ένας εκ των δημιουργών του εν λόγω ιστότοπου.

Η διαδικασία εγγραφής στην ιστοσελίδα είναι απλή: Συμπληρώνεις τα στοιχεία σου (ηλικία, τηλέφωνο, e-mail), αν είσαι καπνιστής ή όχι, ακόμα και το αγαπημένο σου είδος μουσικής, καταχωρείς τη διαδρομή που θέλεις να κάνεις και αν προσφέρεις όχημα ή ζητάς μεταφορά. Η προσφορά αντιστοιχείται με τη ζήτηση και οδηγοί από όλη την Ελλάδα βρίσκουν συνοδηγούς για να μοιραστούν τα έξοδα για τη βενζίνη, το αυτοκίνητο και την παρέα στη διαδρομή.

«Με το πέρασμα του χρόνου η ιστοσελίδα μας γίνεται όλο και πιο γνωστή», τονίζει ο κ. Σακελλάρης. «Η οικονομική κρίση έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στην κατακόρυφη αύξηση των συμμετοχών. Από τα 5.000 μέλη που είχαμε πριν από δύο χρόνια, έχουμε ξεπεράσει τα 10.000, ενώ οι καθημερινές επισκέψεις στην πύλη αγγίζουν τις 3.000».

Η κ. Κλεοπάτρα Πολύζου, υπεύθυνη διαχείρισης της άλλης ελληνικής βάσης συνεπιβατισμού, του pamemazi.gr (που λειτουργεί επίσης χωρίς οικονομική επιβάρυνση και ιδρύθηκε το 2009 ως τμήμα της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής πλατφόρμας συνοδήγησης με πάνω από 3,5 εκατομμύρια μέλη) θεωρεί, με τη σειρά της, το carpooling απάντηση στην οικονομική ύφεση και την εκτίναξη της τιμής της βενζίνης. «Το 2011, ο αριθμός των επισκέψεων σε μας άγγιξε το μέγιστό της τον Απρίλιο και τον Νοέμβριο, τους δύο μήνες όπου οι τιμές των καυσίμων έφτασαν σε ρεκόρ στην Ευρώπη. Από τα πρώτα στοιχεία του 2012 βλέπουμε αντίστοιχα μια άνοδο στον αριθμό των επισκέψεων στην πλατφόρμα μας σε σύγκριση με πέρυσι της τάξης του 150%. Πλέον, αυτές ανέρχονται σε αρκετές εκατοντάδες καθημερινά».

Ταυτόχρονα, δεν είναι διόλου ασήμαντη και η κοινωνική παράμετρος του carpooling. Όπως σημειώνει ο κ. Σακελλάρης, «μπορεί η οικονομία να είναι το βασικό ζητούμενο τη δύσκολη αυτή εποχή που ζούμε, με το carpooling όμως δεν μοιραζόμαστε μονάχα τα καύσιμα. Δημιουργείται κι ένα δίκτυο κοινωνικών επαφών και αλληλεγγύης. Μέσω του carpooling έχουν γεννηθεί φιλίες, ακόμη και σχέσεις».

Μάλιστα, στο πλαίσιο της άρσης των επιφυλάξεων για το «ποιόν» του άγνωστου συνεπιβάτη και την ενίσχυση της ασφάλειας, το carpooling.gr συμβουλεύει τους μελλοντικούς συνταξιδιώτες να συναντιούνται μια φορά πριν από την πραγματοποίηση της κοινής τους διαδρομής, ενώ προβλέπεται η δυνατότητα των μελών να δημοσιοποιούν σχόλια για τη συμπεριφορά του συνεπιβάτη τους. Από την πλευρά του, το pamemazi.gr στην κατεύθυνση της μεγαλύτερης δυνατής διαφάνειας ήδη προσφέρει διαδρομές μόνο μεταξύ γυναικών, καθώς και τη δυνατότητα καταγγελίας και καταχώρισης οδηγών στη μαύρη λίστα, ενώ σύντομα θα καταστεί εφικτή και η επικοινωνία των εγγεγραμμένων χρηστών μέσω εσωτερικού συστήματος μηνυμάτων.

Ποιο είναι, όμως, το προφίλ των carpooler στη χώρα μας; Οι υπερασπιστές του διαδικτυακού οτοστόπ είναι σε ποσοστό 70%, ηλικίας 23 έως 37 ετών και στην πλειονότητά τους (το 60%) άνδρες. Αναφορικά με τις διαδρομές, είναι απόλυτα μοιρασμένες ανάμεσα στις αστικές (π.χ. καθημερινές μετακινήσεις προς και από τη δουλειά) και τις υπεραστικές (π.χ. ταξίδι αναψυχής). Μάλιστα, το pamemazi.gr παρέχει τη δυνατότητα και ευρωπαϊκών διαδρομών. Η πιο απίθανη που έχει καταγραφεί: από τη Ρίγα της Λετονίας μέχρι την Καλαμάτα!

Εταιρικό carpooling

Επιπλέον, η βάση carpooling. gr λανσάρει ήδη από το 2008 το πρόγραμμα «εταιρικό carpooling», που δίνει τη δυνατότητα σε κάθε εταιρεία να δημιουργήσει ένα ειδικό γκρουπ στο πλαίσιο της ιστοσελίδας όπου θα έχουν πρόσβαση μόνο οι υπάλληλοί της και θα μπορούν να έρθουν σε επαφή για τις μετακινήσεις τους. Αφετηρία του «εταιρικού carpooling» είναι η νομοθεσία που ίσχυσε στην Καλιφόρνια κατά την περίοδο της μεγάλης κρίσης ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα τέλη της δεκαετίας του ’80, η οποία υποχρέωνε τους υπεύθυνους επιχειρήσεων με περισσότερους από 50 εργαζόμενους να λαμβάνουν μέτρα για τη μείωση του αριθμού εκείνων που προσέρχονταν στη δουλειά με ιδιωτικό αυτοκίνητο. «Βασικό σκεπτικό είναι ότι σε μεγάλους οργανισμούς υπάρχουν δεκάδες εργαζόμενοι που κάνουν κάθε ημέρα την ίδια διαδρομή, χωρίς καν να γνωρίζουν ο ένας τον άλλον», σχολιάζει ο κ. Σακελλάρης.

Το εταιρικό carpooling συνοδεύεται και από την υπηρεσία 4events, με την οποία οι χρήστες μπορούν να δημιουργήσουν ένα κοινό λογαριασμό για τους επισκέπτες μιας εκδήλωσης (συναυλία, αγώνα, φεστιβάλ, συνέδριο) και να προσφέρουν ή να ζητούν ταξίδι από και προς τον τόπο πραγματοποίησής της.

Η πρακτική του συνεπιβατισμού δεν θα μπορούσε να ξεφύγει του ενδιαφέροντος και των επιστημόνων. Επιχειρώντας να λύσει το πρόβλημα της καθημερινής μετακίνησης φοιτητών, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2011 την εφαρμογή του προγράμματος «carpooling-παρέα στο αυτοκίνητο». Πρόκειται για την εθελοντική μεταφορά όσων περιμένουν στις στάσεις του λεωφορείου στην Πολυτεχνειούπολη ή δίπλα στο σταθμό Κατεχάκη από αυτοκίνητα μελών της πολυτεχνικής κοινότητας που διέρχονται από μπροστά τους, χρησιμοποιώντας ειδικές αναγνωριστικές κάρτες που εκδίδονται από το ΕΜΠ. Ήδη, ομάδα φοιτητών επεξεργάζεται την ψηφιακή υποστήριξη του προγράμματος με διαδικτυακή εφαρμογή για την επέκταση του carpooling ΕΜΠ σε ολόκληρη την Αθήνα.

«Με την πολιτική carpooling επιδιώκεται η αύξηση της πληρότητας του αυτοκινήτου. Σήμερα, τα περισσότερα ιδιωτικά αυτοκίνητα κυκλοφορούν μόνο με τον οδηγό τους, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα υπερβολικά μεγάλη ρύπανση και φόρτιση του οδικού δικτύου. Δεν αμφισβητεί, λοιπόν, κανείς ότι τα οφέλη της συλλογικής χρήσης ΙΧ στο αστικό περιβάλλον είναι τεράστια», επισημαίνει ο συγκοινωνιολόγος κ. Θάνος Βλαστός, υπεύθυνος του συγκεκριμένου προγράμματος. Ωστόσο, όπως προσθέτει, «στην Ελλάδα, εξακολουθούμε να είμαστε εξαρτημένοι από το αυτοκίνητό μας, κάτι που μας κρατά σε μια απόσταση από τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Οι προοπτικές, όμως, για την ανάπτυξή τους υπάρχουν. Φθάνει και το ίδιο το κράτος να αρχίσει να προωθεί πολιτικές βιώσιμης μετακίνησης, συμπεριλαμβανομένης της ενθάρρυνσης πρακτικών συνεπιβατισμού».

Ορισμένες πολιτείες στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, έχουν δημιουργήσει ειδικές ζώνες εξπρές, δίπλα σε συνήθως κορεσμένους δρόμους, αποκλειστικά για οχήματα με πάνω από δύο ή τρεις επιβάτες (High Occupancy Vehicles lanes). Επίσης, σε πολλές χώρες δίνονται και πιο διαχειριστικά κίνητρα προς όσους επιλέγουν να εφαρμόσουν το carpooling, όπως η παροχή δωρεάν στάθμευσης.

Όπως και αν έχει, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα υπολείπεται κατά πολύ άλλων ευρωπαϊκών κρατών, όπως η Γερμανία και η Αυστρία, όπου η συνοδήγηση αποτελεί πια τον κύριο ανταγωνιστή του τρένου, το «οργανωμένο οτοστόπ» τείνει να λάβει τη μορφή κινήματος και στη χώρα μας.

Shedia

Η χαμένη τέχνη του οτοστόπ, του Σπύρου Ζωνάκη

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ

ΣΧΕΔΙΑ TWEETS

Shedia

Η χαμένη τέχνη του οτοστόπ, του Σπύρου Ζωνάκη

Διαδωστε το

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ

Το Newsletter της Σχεδιας

ΣΧΕΔΙΑ TWEETS