Shedia

EN GR

27/08/2014

Να γίνουµε πιο περιπετειώδεις! Συνέντευξη του Στέφανου Τσιβόπουλου στη Ντόση Ιορδανίδου

Ο εικαστικός Στέφανος Τσιβόπουλος σχολιάζει την έννοια του χρήµατος, την αξία των υλικών αγαθών και τα εναλλακτικά συστήµατα συναλλαγών.
 
Mπαίνοντας µέσα στον σκοτεινό θάλαµο της έκθεσης, παρακολουθείς σε τρία διαφορετικά φιλµάκια των 11 λεπτών τη ζωή τριών πολύ διαφορετικών ανθρώπων, που µοιράζονται την ίδια πόλη, την Αθήνα. Οι δραστηριότητές τους είναι, φαινοµενικά, τελείως άσχετες µεταξύ τους – ένας µαύρος µετανάστης που µαζεύει σιδερικά από τα σκουπίδια, ένας καλλιτέχνης που αναζητά την έµπνευση στους δρόµους της Αθήνας, µια µοναχική ηλικιωµένη συλλέκτρια έργων τέχνης που φτιάχνει λουλούδια οριγκάµι µε χαρτονοµίσµατα. Κι όµως, αυτοί οι τρεις άνθρωποι µπορεί να µη συναντιούνται ποτέ, αλλά οι πράξεις τους «συναντιούνται»-συνδέονται, αφού επηρεάζουν, µε έναν «µαγικό», ποιητικό όσο και ρεαλιστικό τρόπο, τη ζωή ο ένας του άλλου. Επιπλέον, σε µια εγκατάσταση, υπάρχουν αναρτηµένες 32 ιστορίες µε θέµα τα µοντέλα εναλλακτικών οικονοµικών συστηµάτων που απορρίπτουν τη χρήση κοινού νοµίσµατος. Κοινότητες που επινοούν το δικό τους νόµισµα ή εφαρµόζουν µοντέλα αυτοδιαχείρισης, ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών, µε στόχο να αντιµετωπίσουν οξυµµένα προβλήµατα σε περιόδους κρίσης.
 
 
Πρόκειται για το έργο «Ιστορία Μηδέν» του Στέφανου Τσιβόπουλου, που εκπροσώπησε πέρυσι την Ελλάδα στη φηµισµένη Μπιενάλε της Βενετίας, και έχουµε την ευκαιρία να το δούµε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Αναζητήσαµε τον καλλιτέχνη, που ζει τα τελευταία δύο χρόνια µόνιµα στη Νέα Υόρκη, ενώ είχε προηγηθεί η πολυετής διαµονή του στο Άµστερνταµ, και ακόµη πιο πριν η Αθήνα. Ο ίδιος αναφέρει ότι ζει και στις τρεις αυτές πόλεις «σε διαφορετικές δόσεις και αναλογίες, ανάλογα µε την εποχή». 
 
 
Η Τέχνη που αλλάζει
 
Βοηθάει η απόσταση από τη χώρα για να δείτε πιο ξεκάθαρα τα πράγµατα; 
 
Δεν είναι δεδοµένο ότι βλέπεις τα πράγµατα πιο καθαρά από µακριά. Η «σχέση» από απόσταση είναι κάτι που θέλει αρκετή καλλιέργεια για να παραµείνει δηµιουργική και ζωντανή. Σαφώς, από τη µία, υπάρχει νοσταλγία, και δεν είναι κακό αν οι µνήµες είναι όµορφες, και, ενδεχοµένως, η απόσταση να επιφέρει και µια υγιή ισορροπία. Παρ’ όλ’ αυτά, νοµίζω ότι υπάρχει αποστασιοποίηση, όχι τόσο συναισθηµατική όσο βιωµατική. Για παράδειγµα, πολλά από αυτά που µας ενοχλούν στην καθηµερινότητα, έπειτα από κάποιο διάστηµα, τα αποδεχόµαστε, είτε γιατί γίνονται βίωµα και δεν µας ενοχλούν είτε ως απόφαση για χάρη µιας πιο αποστασιοποιηµένης στάσης απέναντι στη ζωή. Αυτές οι συµβάσεις κάνουν και την ποιοτική διαφορά στον τρόπο που ζούµε, µας δοκιµάζουν στον τρόπο διαχείρισης της ίδιας της ζωής. Η απόσταση σε κάνει και βλέπεις αυτές τις, ενδεχοµένως, υφέρπουσες µετατοπίσεις.
 
Κουβαλάµε «φυλετικά» χαρακτηριστικά, όπου κι αν ζούµε; 
 
Είµαι πολύ περισσότερα από αυτά που λέει το διαβατήριό µου. Είµαι αρκετά επιφυλακτικός απέναντι στη χρήση του όρου «φυλετικά χαρακτηριστικά» και µε εκπλήσσει που τον συναντάµε ολοένα και πιο συχνά στα ελληνικά µίντια και τη δηµόσια ζωή. Θεωρώ πως καµία «φυλή» δεν µπορεί να συνδράµει «γενετικά» στον προσδιορισµό του χαρακτήρα και των ικανοτήτων των ελεύθερων ατόµων µιας κοινωνίας, εκτός και αν είναι αυτοσκοπός µιας εθνικιστικής κυβέρνησης, κάτι που είναι, φυσικά, άκρως φασιστικό. Νοµίζω ότι τέτοιου είδους γενικεύσεις περί φυλής, ράτσας, έθνους κ.λπ. είναι εθνικιστικά και θρησκόληπτα περιπτύγµατα που έχουν ως ρίζα τη στείρα αναπαραγωγή ενός συναισθήµατος και µόνο, του φόβου.
 
 
Τι σηµαίνει Τέχνη για εσάς; Και τι «ανταπόκριση» θα θέλατε να έχει στους «απλούς» (όχι καλλιτέχνες) πολίτες;
 
Για µένα, η σηµασία της τέχνης αλλάζει κατά καιρούς. Άλλοτε, είναι µια σειρά από προκλήσεις. Άλλες φορές, είναι πνευµατικός δρόµος. Άλλοτε, είναι αντίδραση ή ανατειχισµός. Νοµίζω πως θα ήθελα οι «απλοί» πολίτες να είναι πιο περιπετειώδεις. Πολλές φορές, φοβούνται αυτό το άγνωστο που τους εκµαιεύει η τέχνη και, γι’ αυτό, την απαξιώνουν. 
 
Είναι σηµαντικός παράγοντας στη δηµιουργία του κάθε έργου σας η ανταπόκριση που θα έχει στο κοινό; 
 
Σίγουρα, το κοινό δεν είναι σηµαντικό όταν κάνω ένα νέο έργο, αλλά γίνεται σηµαντικό όταν παρουσιάζω το έργο.
 
 
Γιατί ονοµάσατε το έργο σας «Ιστορία Μηδέν»; Εννοείτε ότι το «κοντέρ» της Ιστορίας έχει µηδενίσει αυτή τη στιγµή, για να ξεκινήσει µια καινούρια Ιστορία; 
 
Δεν ξέρω αν έχει µηδενίσει το κοντέρ, αλλά νιώθω ότι είναι σχεδόν απαραίτητο. Έχουµε ανάγκη από νέα αφηγήµατα, τα οποία να ξεκινάνε από το τώρα και όχι από το χθες. Η Ιστορία δεν µπορεί να είναι συνεχώς παρούσα. Δεν ξέρω αν ακουστεί παράξενο, αλλά θα ήθελα ακόµα και η Ιστορία να είναι ζήτηµα προσωπικής διαχείρισης, και όχι το ανάποδο. Είναι ένα συστατικό, και όχι ο καθοριστικός παράγοντας. 
 
Καταφέρατε να δείξετε µια Αθήνα όµορφη και, ταυτόχρονα, καθόλου ωραιοποιηµένη, µε τα ρεαλιστικά, βασανιστικά προβλήµατά της, µε τις µεγάλες αντιφάσεις της. Δείχνετε να την αγαπάτε αυτή την πόλη… 
 
Δεν ήταν απαραίτητα στις προθέσεις µου, αλλά χαίροµαι αν το εισπράξατε µε αυτό τον τρόπο. Αυτό βγαίνει, νοµίζω, λόγω των έντονων βιωµάτων που έχω στην πόλη. Τα γυρίσµατα γίνανε σε µέρη όπου έζησα και συνεχίζω να ζω και έχω πολλές µνήµες. Με την Αθήνα έχω µια σχέση αγάπης και µίσους και, γι’ αυτό, εν τέλει, αγάπης.
 
 
Προσωπική ανάγνωση
 
Τα φιλµ σας φαίνεται σαν να µην τελειώνουν ποτέ – δεν υπάρχουν τίτλοι τέλους, δεν υπάρχουν συντελεστές… Γιατί; 
 
Στη συγκεκριµένη έκθεση, µε ενδιέφερε τα φιλµ να δίνουν την αίσθηση µιας συνεχόµενης κίνησης, χωρίς αρχή και τέλος, περισσότερο κυκλικής αντί για ευθύγραµµης. Ο θεατής, µπαίνοντας στην αίθουσα, δεν γνωρίζει πότε άρχισε και πότε τελειώνει το φιλµ, παρά µόνο εάν µείνει για τουλάχιστον έντεκα λεπτά, µέχρι να δει να επαναλαµβάνεται η πρώτη σκηνή που είδε. 
 
Με αυτό τον τρόπο, ήθελα να δηµιουργήσω µια προσωπική ανάγνωση του φιλµ στον κάθε θεατή, µέσω αυτής της απλής διάδρασης. Γενικά, µου αρέσει αυτή η ελευθερία θέασης της δουλειάς µου, που κάποιος µπορεί να µπει και να βγει από την αίθουσα όποτε θέλει. 
 
Πιστεύετε ότι ήταν απαραίτητη η εγκατάσταση µε τα νοµίσµατα; Χρειάζεται «εξήγηση» η σύγχρονη τέχνη;
 
Δεν πιστεύω ότι η τέχνη χρειάζεται εξήγηση, και τα νοµίσµατα δεν προσπαθούν να δώσουν κάποια εξήγηση, ούτε να περιορίσουν τη σηµασία του φιλµ. Η δουλειά µου περιέχει και ένα ερευνητικό κοµµάτι, που εκφράζεται διαφορετικά κάθε φορά. 
 
Στη συγκεκριµένη περίπτωση, και αφού άρχισα να δουλεύω στο φιλµ, ένιωσα την ανάγκη να εξερευνήσω τον κόσµο των εναλλακτικών οικονοµιών µε ένα αίσθηµα του κατεπείγοντος, και αυτό είναι το αποτέλεσµα. Είναι ένα αρχείο γύρω από εναλλακτικές οικονοµίες, και το πώς θα το δει ο καθένας είναι προσωπική υπόθεση.
 
Τα εναλλακτικά νοµίσµατα είναι και η πρότασή σας για µια «διαφορετική» κοινωνία; 
 
Δεν κάνω έργα µε το σκεπτικό να είναι προτάσεις για µια «διαφορετική» κοινωνία. Άλλωστε, δεν θεωρώ ότι έχει τέτοιο ρόλο η τέχνη. 
 
Αυτά είναι αναγνώσεις των θεατών της έκθεσης, και, αν µε τον έναν ή τον άλλο τρόπο το έργο µου τους εµπνέει να το δούνε έτσι, είµαι ΟΚ.
 
 
Η Ιστορία τον τελευταίο λόγο
 
Υπάρχει πολιτική τέχνη; Αν ναι, τι σηµαίνει για εσάς;
 
Θεωρώ τη φύση της τέχνης, ουσιαστικά, πολιτική, και ο ρόλος της είναι άµεσα πολιτικός, γιατί εκφράζεται στον δηµόσιο χώρο και προκαλεί, διαµορφώνει τρόπους θέασης και αισθητικής. 
 
Για τον όρο πολιτική τέχνη διατηρώ πολλές επιφυλάξεις, λόγω της υπερχρήσης και φθοράς του όρου. Πολλά έργα ονοµάζονται πολιτικά, ενώ βρίσκονται σε µουσεία και ιδιωτικές συλλογές, κρυµµένα από το κοινό. Μπορεί να λέγονται πολιτικά, αλλά δεν είναι. 
 
Στην ουσία, πολιτική τέχνη είναι αυτή που προκαλεί διάλογο σε ένα διευρυµένο δηµόσιο πεδίο, πέρα από την ασφαλή περιοχή των αµιγώς καλλιτεχνικών ιδρυµάτων, και ο χρόνος δράσης της είναι συντονισµένος µε κοινωνικά και πολιτικά δρώµενα. Φυσικά, η Ιστορία έχει τον τελευταίο λόγο για το τι είναι, ουσιαστικά, πολιτικό στην τέχνη και αλλού.
 
Ποια, κατά τη γνώµη σας, είναι η πιο «δυνατή» εικαστική σκηνή διεθνώς;  
 
Με σχεδόν 150 διεθνείς Μπιενάλε και 100 περίπου Art Fairs παγκοσµίως δεν υπάρχει µια σκηνή που να θεωρείται η πιο «δυνατή» ή ένα κέντρο σύγχρονης τέχνης σήµερα. Υπάρχουν κάποια παραδοσιακά και καταξιωµένα κέντρα, όπως η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Βερολίνο, το Μόναχο, και άλλα νεότερα που έχουν προστεθεί λόγω της οικονοµικής ανάπτυξης χωρών όπως η Κίνα, η Βραζιλία, το Κατάρ κ.λπ. Θα έλεγα ότι η σύγχρονη τέχνη αντικαθρεπτίζει µε τον καλύτερο τρόπο τις παγκόσµιες οικονοµικές και πολιτικές µετατοπίσεις των δύο τελευταίων δεκαετιών, αποδεικνύοντας ότι το κέντρο µπορεί να βρίσκεται παντού.
 
 
Τι ονειρεύεστε-οραµατίζεστε; (όχι απαραιτήτως ρεαλιστικά).
 
Δεν ονειρεύοµαι και δεν οραµατίζοµαι, η διαχείριση του εδώ και του τώρα είναι που µε αφορά περισσότερο. Νιώθω σαν να φυτεύω σπόρους, χωρίς όµως να γνωρίζω τι ακριβώς θα φυτρώσει, και είµαι απολύτως ΟΚ µε αυτό.                                                  
 
*Η έκθεση του Σ.Τ. «Ιστορία Μηδέν», µε την επιµέλεια της Συραγώς Τσιάρα, προϊσταµένης του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Νεοφύτου Δούκα 4, τηλ. 210 7228321-3, µέχρι τις 28 Σεπτεµβρίου, είσοδος €3.50.
 

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ