Shedia

EN GR

30/10/2013

«Είµαι διαρκώς αντιµέτωπη με το σύστηµα». Συνέντευξη της Τάνιας Μπρουγκέρα στη J, από την Οµάδα της AB4 AGORA

Η δημοκρατία αυτή την εποχή υπάρχει μόνο σε συμβολικό επίπεδο, επισημαίνει η κουβανή καλλιτέχνης.
 
Γεννημένη στην Κούβα, η Τάνια Μπρουγκέρα (Tania Bruguera) είναι διεθνώς γνωστή τόσο για τις προκλητικές και φορτισμένες περφόρμανς της όσο και για τα μακροχρόνια συνεργατικά της πρότζεκτ, που στόχο έχουν να διασαλεύσουν την καθιερωμένη προσέγγιση της τέχνης, αλλά και του πολιτικού ακτιβισμού. Με την Arte de Conducta, την Τέχνη Συμπεριφοράς, πειραματίστηκε μεταξύ της τέχνης και της βιωματικής διδασκαλίας. Με τη Χρήσιμη Τέχνη, την Arte Útil, δημιουργεί ένα χώρο που συνδέει την τέχνη με την παρέμβαση στα κοινά, εγκαινιάζοντας, ανάμεσα στα άλλα, και το ( Διεθνές Μεταναστευτικό Κίνημα («Immigrant Movement International»), ένα κοινωνικό κίνημα, ένα χώρο εκπαίδευσης όπου η δημιουργική και η πρακτική γνώση συγχωνεύονται, ένα σημείο αναφοράς της μεταναστευτικής κοινότητας για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων και τη συνάντηση ακτιβιστών.
Η Τάνια Μπρουγκέρα ήρθε στην Αθήνα για να πραγματοποιήσει, τις πρώτες μέρες λειτουργίας της AGORA, μια διάλεξη κι ένα εργαστήριο. Μίλησε με τη J μετά την παρουσίαση του εννοιολογικού πλαισίου της Arte Útil στο αμφιθέατρο της Σοφοκλέους 8-10.
 
 
Πολλά από τα πρότζεκτ σου είναι μέρος της Arte de Conducta. Έχω προσέξει πως πολλές από αυτές τις δουλειές σου αφορούν την εξουσία, τη δύναμη, τον έλεγχο.
 
Η ιδέα για την Arte de Conducta προέκυψε ακριβώς λόγω του ενδιαφέροντος που είχα για δουλειές που δημιουργούν μια κατάσταση όπου το κοινό είναι ενεργό και όχι παθητικό, κι όπου το κύριο υλικό είναι ο τρόπος που είμαστε «εκπαιδευμένοι» κοινωνικά να αντιδρούμε με συγκεκριμένο τρόπο. Με ενδιαφέρει πολύ να το αμφισβητώ αυτό στη δουλειά μου, γιατί πιστεύω πως οι νέες γενιές οφείλουν να δημιουργήσουν το δικό τους πλαίσιο συμπεριφοράς και αλήθειας για το καλό και το κακό. Πίστευα πάντα πως μέσω της τέχνης μπορείς να ανοίξεις αυτή τη συζήτηση με ενεργό τρόπο, όχι μόνο μέσω μιας παθητικής αναπαράστασης. Έτσι, παρουσίαζα στο κοινό καταστάσεις χωρίς ένα τελικό συμπέρασμα και έβλεπα πώς αντιδρούσαν. Παράδειγμα τα «άλογα», η περφόρμανς που πραγματοποίησα στην Tate Modern, όπου έφερα στο μουσείο έφιππους αστυνομικούς. Η δουλειά αυτή ήταν ταυτόχρονα ένα σχόλιο για το πώς είμαστε εκπαιδευμένοι να αντιδρούμε στην εξουσία, ενώ την ίδια στιγμή αμφισβητούσε αυτή τη συμπεριφορά. Γιατί, αν, παρ’ ελπίδα, αλλάξουμε την αντίδρασή μας, μπορούμε να αλλάξουμε και τον τρόπο που ενεργά συμμετέχουμε στα κοινά. Αν, για παράδειγμα, έρχεσαι αντιμέτωπος με τη βίαιη συμπεριφορά της αστυνομίας και η αντίδρασή σου είναι να παραμένεις πειθήνιος, ίσως επιστρέφοντας σπίτι σου σκεφτείς «γιατί παρέμεινα υποτακτικός, γιατί τους άφησα να μου φέρονται έτσι;» και ίσως την επόμενη φορά, όταν σου συμβεί κάτι αντίστοιχο στην πραγματικότητα, αντιδράσεις διαφορετικά.
 
Αντέδρασε το κοινό σε αυτές τις περφόρμανς;
 
Αυτή η περφόρμανς πραγματοποιήθηκε έξι φορές. Κάθε φορά διαρκούσε ελάχιστα, γιατί θέλαμε να διατηρήσει τον αντίκτυπό της, να βεβαιωθούμε πως το κοινό δεν έχει χρόνο να σκεφτεί. Είναι θλιβερό που σε αυτές τις έξι φορές μόνο μια φορά κάποιος αντιστάθηκε. Ήταν ένα νερό κορίτσι που, ξαφνικά, μετατράπηκε στο «αναρχικό στοιχείο» της ομάδας. Το απίστευτο ήταν πως οι υπόλοιποι κοίταζαν τρομαγμένοι. Στην περίπτωση αυτή, ξαφνικά, κάτι άλλαξε και στη συμπεριφορά του αστυνομικού και λειτούργησε καταστέλλοντας. Άρχισε να σπρώχνει με το άλογο το κορίτσι προς το μπαλκόνι του χώρου. Και κανείς δεν αντέδρασε, γιατί το δεύτερο άλογο έλεγχε την υπόλοιπη ομάδα.
 
Η Arte de Conducta, ή Τέχνη Συμπεριφοράς, έχει στόχο να κατανοήσεις ποιος πραγματικά είσαι σε στιγμές κινδύνου, όταν δεν υποκρίνεσαι, όταν νιώθεις πραγματικά πως κάτι διακυβεύεται και αντιδράς ας πούμε με φόβο ή ντροπή, στοιχεία συμπεριφοράς που σε κάνουν να είσαι περισσότερο ειλικρινής, μιας και στόχος είναι να βγεις από την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης όπου βρίσκεσαι. Είναι ένα προσωπικό ταξίδι ώστε να κατανοήσεις καλύτερα ποιος είσαι κοινωνικά, σαν πολίτης, όχι σαν άτομο. Το μεγαλύτερο μέρος της παραδοσιακής σύγχρονης τέχνης σε φέρνει αντιμέτωπο με τον εαυτό σου, την ατομικότητά σου. Η δουλειά μου, όμως, αφορά το ποιος είσαι ως πολίτης, ως μέλος μιας ομάδας. Και ποιος είναι ο ρόλος σου σε αυτή.
 
 
Επομένως νομίζεις πως η τέχνη πρέπει να ανοίγει ζητήματα που είναι κεντρικά σε μια κοινωνία, όπως η δημοκρατία ή η ελευθερία;
 
Απολύτως! Η τέχνη είναι χώρος όπου μπορούμε να «παίξουμε» με όλες τις δυνατότητες. Μπαίνοντας στον κόσμο της τέχνης, «υπογράφεις» ένα συμβόλαιο. Μια συμφωνία πειραματισμού, θέλησης να ξεπεράσεις τους κανόνες, να παρουσιάσεις τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που τα βλέπεις καθημερινά. Και για να είμαι ειλικρινής, δεν νομίζω πως αυτή τη στιγμή υπάρχει δημοκρατία στον πλανήτη. Θεωρώ πως συγκεκριμένες κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει μια αναπαράσταση δημοκρατίας. Έχουμε κάνει λάθος πολιτικά όταν η δημοκρατία μετατρέπεται σε συμβολική έννοια, αντί για λειτουργικό εργαλείο. Κι όλοι καταλαβαίνουν πως η δημοκρατία αυτή τη στιγμή είναι κάτι συμβολικό. Δεν έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει όλες τις φωνές σε ένα οριζόντιο μοντέλο. Έχει μετατραπεί σε κάθετο μοντέλο όπου δεν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ της κορυφής και της βάσης.
 
Ξεκίνησες την Arte Útil λόγο αυτών που καταλάβαινες πως συμβαίνουν στον κόσμο;
 
Η Arte Útil είναι κάτι πολύ σημαντικό για μένα, γιατί είναι ένας διαφορετικός τρόπος να επικοινωνήσω με το κοινό, ζητώντας του συγκεκριμένη δέσμευση στα ζητήματα και θέση απέναντι σε συγκεκριμένες πολιτικές ιδέες.
 
Συνειδητοποίησα πως αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «Τέχνη του 20ου αιώνα», είναι μια τέχνη που επίσης διεκδικεί να είναι πολιτική, αλλά δεν δρα πολιτικά, δεν κυκλοφορεί στον πραγματικό κόσμο. Στο μεγαλύτερο μέρος της, παραμένει στο πεδίο της αναπαράστασης και μέσα στον ασφαλή χώρο του κόσμου της τέχνης. Μόνο σε λίγες περιπτώσεις βγαίνει στους δρόμους και μετατρέπεται σε μέρος της ανθρώπινης μνήμης και πραγματικότητας.
 
Η Arte Útil, λοιπόν, προσπαθεί να πει: «Εντάξει, πρέπει να μιλήσουμε για αυτό που συμβαίνει, να το κριτικάρουμε, να το καταλάβουμε, αλλά, επιπλέον, σαν καλλιτέχνες μπορούμε να παράγουμε μια πιθανή λύση, δουλεύοντας σε συνεργασία με τους υπόλοιπους ανθρώπους για ένα θέμα, συλλογικά». Η Arte Útil είναι η τέχνη που σου δίνει εργαλεία για να πραγματοποιήσεις κάτι περισσότερο από τέχνη. Κι αυτό θεωρώ πως είναι μια σημαντική αλλαγή πάνω στο ερώτημα «τι χρησιμεύει η τέχνη, ποια η λειτουργία της;». Στην εποχή μας, όλοι αμφισβητούν το ρόλο της δουλειάς τους και το ίδιο θα έπρεπε να κάνει και η τέχνη. Θα έπρεπε να αναρωτιέται περισσότερο για το ρόλο της, παρά για το πως γίνεται, το πότε, με ποιον, σε ποια χώρα, με ποια υλικά. Το πιο σημαντικό ερώτημα είναι το γιατί κάνουμε τέχνη. Και η Arte Útil  σπρώχνει την τέχνη να βγει στον πραγματικό κόσμο και να αποκτήσει μια λειτουργία στις ζωές των ανθρώπων, ένα λόγο ύπαρξης. Αντί η τέχνη μας να υπηρετεί την αγορά και να μετατρέπεται σε εμπόρευμα, γιατί δεν κάνουμε μια τέχνη που να δουλεύει με τους ανθρώπους για τους ανθρώπους; Το ζήτημα, λοιπόν, για να είμαστε ειλικρινείς, είναι και ιδεολογικό, γιατί πρόκειται για μια θέση που αμφισβητεί τον καπιταλισμό και την υπάρχουσα κατάσταση.
 
Η Arte Útil είναι ένα κίνημα διεθνές. Την έχω συναντήσει σε πολλά διαφορετικά μέρη, και γίνεται συνήθως από ακτιβιστές, πολιτικοποιημένους καλλιτέχνες. Είναι ο τρόπος να σκέφτεσαι πρώτα ως πολίτης και μετά ως καλλιτέχνης.
 
 
Τι σε ώθησε να δημιουργήσεις κάτι που αφορά τους μετανάστες;
 
Πολλοί καλλιτέχνες είναι μετανάστες, αλλά δεν αισθάνονται έτσι. Υπάρχει προκατάληψη και ρατσισμός στο θέμα της μετανάστευσης. Ονομάζουμε μετανάστες μόνο τους φτωχούς ανθρώπους, αυτούς που μετακινούνται από χώρες οικονομικά υπανάπτυκτες ή σε κρίση σε χώρες με μεγάλη ανάπτυξη. Όταν, λοιπόν, χρησιμοποιούμε τη λέξη «μετανάστης», ουσιαστικά κάνουμε διάκριση. Κοινωνική, ρατσιστική και, σε πολλές περιπτώσεις, πολιτιστική διάκριση. Υπάρχει, λοιπόν, η ανάγκη να καταλάβουμε πως είμαστε όλοι μετανάστες, γιατί ζούμε – εντάξει, αν όχι όλοι, ένα τεράστιο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού– εκτοπισμένοι, και όχι στους τόπους που γεννηθήκαμε.
 
Ένιωσα, λοιπόν, την ανάγκη για ένα κίνημα μεταναστών, γιατί με είχε κουράσει το γεγονός ότι ο μόνος τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι μετανάστες όταν διεκδικούν τα δικαιώματά τους είναι η βία. Συχνά, διεκδικούν αποκηρύσσοντας, ουσιαστικά, το δικαίωμα τους στη ζωή. Όπως στη Λαμπεντούσα. Διακινδυνεύουν τη ζωή τους για το δικαίωμά τους να είναι άνθρωποι του κόσμου. Σε αντίθεση με όσους διαθέτουν πλούτο, οι οποίοι είναι προνομιούχοι. Είναι πολίτες του κόσμου, είναι η παγκόσμια ελίτ, την ίδια στιγμή που όποιος ψάχνει για δουλειά χαρακτηρίζεται μετανάστης.
 
Eίναι λοιπόν το Διεθνές Κίνημα Μεταναστών μέρος της Arte Útil;
 
Νομίζω πως όχι εντελώς ακόμα. Αυτό είναι ένα πρότζεκτ με διάρκεια πέντε ετών, και τώρα βρισκόμαστε στο σημείο όπου έχει δημιουργηθεί η κοινότητα και εκπαιδεύεται στην τέχνη και τον ακτιβισμό. Ελπίζω από του χρόνου. Με την Arte Útil πρέπει να σκέφτεσαι διαφορετικά. Να σκέφτεσαι πως μπορείς να αλλάξεις τα πράγματα. Και δεν είναι όλοι εκπαιδευμένοι να σκέφτονται έτσι. Το αντίθετο, η κοινωνία μάς εκπαιδεύει ώστε να μην πιστεύουμε πως είμαστε ικανοί να επιφέρουμε αλλαγές.
 
Η Arte Útil διαπιστώνει συγκεκριμένα προβλήματα σε συγκεκριμένες καταστάσεις, τόπους, ομάδες ανθρώπων και προσπαθεί να τα επιλύσει. Δεν είναι μια αφηρημένη παρέμβαση που θέλει να επιλύσει το πρόβλημα της πείνας στον πλανήτη. Αντιμετωπίζεις το πρόβλημα μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Είναι ξεκάθαρο πως δεν αποτελεί τη μόνιμη λύση, αλλά μπορεί να είναι μακροπρόθεσμη. Επίσης, σου δίνει μια εικόνα του μέλλοντος, ενός διαφορετικού τρόπου που μπορούν να γίνουν τα πράγματα. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό για να περάσουμε στο επόμενο επίπεδο πολιτικού και κοινωνικού αγώνα.
 
Η Arte Útil , η Arte de Conducta, και όλη μου η δουλειά, προσπαθεί να πει «είμαστε πολίτες, οι καλλιτέχνες είμαστε απλά πολίτες».
 
Νομίζεις πως η Κούβα, και αυτό που συμβαίνει πολιτικά εκεί, επηρέασε τη δουλειά σου;
 
Απολύτως, και νομίζω με δύο τρόπους. Αρχικά, μεγάλωσα με τη σκέψη της επανάστασης και, στη συνέχεια, βρέθηκα αντιμέτωπη με το γεγονός ότι η επανάσταση δεν είναι αυτό που όλοι έλεγαν. Κι αυτό είναι ένα άλλου είδους πρόβλημα – το πώς, δηλαδή, η προπαγάνδα ενός πολιτικού συστήματος δεν είναι η πραγματικότητα του. Και το νιώθω αυτό λόγω του γεγονότος ότι αναζητώ την πίστη. Η δουλειά μου δεν είναι κυνική ή ειρωνική. Είναι η ματιά του ανθρώπου που πιστεύει. Σε πιστεύω απόλυτα, κι εσύ τελικά δεν παρέχεις αυτά που ευαγγελίζεσαι. Γι’ αυτό, η δουλειά μου είναι διαρκώς αντιμέτωπη με το σύστημα. Και σε αυτό το επίπεδο έχω επηρεαστεί πολύ από την Κούβα.
 
Επιπλέον, όμως, επηρεάστηκα και λόγω της ιδέας της πρακτικής ουτοπίας. Της ιδέας ότι η ουτοπία δεν είναι ένας στόχος που ποτέ δεν μπορείς να αγγίξεις, αλλά είναι η ζωή που ζεις κάθε μέρα, πηγαίνοντας την έννοια της ουτοπίας ένα βήμα παρακάτω. Γιατί η Κούβα ήταν ουτοπία για όλους τους υπόλοιπους, αλλά εμείς τη ζούσαμε στην πραγματικότητα. Και βιώσαμε την ιδέα ότι οι στόχοι μπορούν να πραγματοποιηθούν και δεν χρειάζεται να παρουσιάζεις το καλύτερο μέλλον δημιουργώντας κάτι άπιαστο, αλλά μπορείς να το έχεις βελτιώνοντας το παρόν.
Για μένα, αυτές είναι οι δυο σημαντικότερες επιρροές της Κούβας στη ζωή μου.
 

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ


ΓΙΝΕ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ

©ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΜΚΟ - ΝΙΚΙΟΥ 2 - 10560 ΑΘΗΝΑ

Τηλ: +30 213 023 1220 Email: info@shedia.gr

DotByDot