Shedia

Συνέντευξη των Φωτεινής Μηλιώνη και Βασιλικής Μηλιώνη στον Σπύρο Ζωνάκη.

«Συγκλονίστηκα από αυτούς τους προσωπικούς φακέλους, ήθελα να σταθώ στη θυματοποίηση αυτών των νεαρών κοριτσιών, να καταπιαστώ με τις ιστορίες ζωής τους, να τους δώσω φωνή. Αλλά και να δω ποια ήταν η θέση της νεαρής γυναίκας εκείνη την εποχή, τα δικαιώματά της, η κοινωνική συνθήκη για την αναμόρφωση των νεαρών γυναικών», σημειώνει, μεταξύ άλλων, η νομικός δρ. Φωτεινή Μηλιώνη, διευθύντρια του Ν.ΠΙ.Δ. «Επάνοδος», που ασχολείται με την επανένταξη των αποφυλακισμένων, που μαζί με τη φιλόλογο Βασιλική Μηλιώνη έδωσαν συνέντευξη στη «σχεδία». Αφορμή στάθηκε η πρόσφατη έκδοση (από τις εκδόσεις «ΑΩ») του βιβλίου τους «Μια φορά και έναν καιρό… Μελέτες για τα αναμορφωτήρια και την παραβατικότητα των ανηλίκων», όπου ρίχνουν φως στην ιστορία των αναμορφωτηρίων, αλλά και στο παρελθόν και το παρόν της νεανικής παραβατικότητας στον τόπο μας. Ποιοι ήταν οι λόγοι εισαγωγής σε αυτά τα ιδρύματα; Γιατί η αναμόρφωση είχε τιμωρητικό χαρακτήρα; Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι μη ιδρυματικές  εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας σήμερα και πώς αυτή καταγράφεται διαχρονικά;

ΣΖ Ποιο ήταν το έναυσμα για τούτη τη μελέτη αναφορικά με τα αναμορφωτήρια και γιατί αφορά αποκλειστικά τον εγκλεισμό ανήλικων κοριτσιών;

ΦΜ Το ερέθισμα για την έρευνα αυτή, που ασχολήθηκε με τη μελέτη των ατομικών φακέλων των τροφίμων του Αναμορφωτηρίου Θηλέων Παπάγου, έδωσε αφενός το ενδιαφέρον για την ιστορική διαδρομή της αναμόρφωσης των κοριτσιών και αφετέρου η συζήτηση που είχε απασχολήσει την κοινή γνώμη για την κατάληξη των προσωπικών ιστοριών, όταν οι φάκελοι βρέθηκαν εγκαταλελειμμένοι στα άθλια κτίρια του αναμορφωτηρίου. Εκτιμάται ότι ο αριθμός των κοριτσιών που φιλοξενήθηκαν στο ίδρυμα κατά τα έτη 1937-1997 αγγίζει τα 2.500. Η ειρωνεία είναι ότι ενώ για πολλά χρόνια τηρείτο σιγή ιχθύος για τα συμβαίνοντα στο αναμορφωτήριο, τα οποία συνοψίζονταν στο χαρακτηριστικό «τα εν αναμορφωτηρίω μη εν δήμω», όλα ήταν γυμνά, αφημένα χωρίς φροντίδα στα ρημαγμένα κτίρια. Συγκλονίστηκα από αυτούς τους προσωπικούς φακέλους και, καθώς έχω ασχοληθεί με τη γυναικεία εγκληματικότητα και θυματοποίηση, ήθελα να σταθώ στη θυματοποίηση αυτών των νεαρών κοριτσιών, να καταπιαστώ με τις ιστορίες ζωής τους, να τους δώσω φωνή. Αλλά και να δω ποια ήταν η θέση της νεαρής γυναίκας εκείνη την εποχή, τα δικαιώματά της, το κοινωνικό περιβάλλον, ποιος ήταν ο τρόπος ζωής εκείνων των κοριτσιών και η κοινωνική συνθήκη για την αναμόρφωση των νεαρών γυναικών.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

ΣΖ Ποιος ήταν ο λόγος εισαγωγής σε αυτά τα ιδρύματα και πώς εννοιολογείται ο «ηθικός κίνδυνος» τον οποίο, σύμφωνα με τις υπηρεσιακές αναφορές, αποτελούσαν αυτά τα κορίτσια;

ΦΜ  Ο ηθικός κίνδυνος είναι μια έννοια εκείνης της εποχής και η αναμόρφωση συνδέεται με αυτόν τον κίνδυνο. Δηλαδή, κινδυνεύει το παιδί να παρεκτραπεί, να παρεκκλίνει και για αυτό θα το φέρουμε στον ηθικό δρόμο, όπως οριζόταν, βέβαια, τότε η ηθική. Ο ηθικός κίνδυνος, για εκείνη την εποχή, είναι μια μορφή, αν θέλετε, πρώιμης παραβατικότητας και οι υπηρεσίες ενεργούν προκειμένου να προλάβουν το ενδεχόμενο μιας παραβατικής πράξης. Εκείνο που ενδιαφέρει, πρωτίστως, είναι η πρόληψη και η προστασία της κοινωνίας. Μεγάλη ποικιλία, αλλά και ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λόγοι για τους οποίους επιβαλλόταν στις ανήλικες εγκλεισμός στο αναμορφωτικό ίδρυμα. Ο συχνότερα απαντούμενος λόγος ήταν «ο ηθικός κίνδυνος που διέτρεχε η ανήλικη/η ηθικής της παρεκτροπή/ο ανήθικος βίος που διήγε, λόγω του επιπόλαιου και ασταθούς χαρακτήρος της». Η φράση αυτή χρησιμοποιούνταν τόσο στην απόφαση του Υπουργείου Δικαιοσύνης όσο και στον ατομικό φάκελο της τροφίμου, για να περιγράψει ένα μεγάλο εύρος περιπτώσεων: «άτακτη διαβίωση»,  παράνομη συμβίωση, πλάνητας βίος, κακές συναναστροφές, διασκέδαση σε χώρους ακατάλληλους για την ηλικία της, παραμονή εκτός της οικίας μέχρι τις μεταμεσονύκτιες ώρες, «ροπή προς αλητεία» και εν γένει αντικοινωνική συμπεριφορά. Με τον ίδιο τρόπο περιγραφόταν και η «διακόρευση» της ανήλικης. Μεγάλος αριθμός κοριτσιών εισάγονταν στο ίδρυμα προληπτικά, διότι «στερούνταν οικογενειακού περιβάλλοντος/προστασίας και κατάλληλης επίβλεψης (παρότι οι γονείς ήταν εν ζωή)», ενώ άλλα μετάγονταν στο αναμορφωτήριο κατά την εφηβεία, έχοντας διανύσει την παιδική τους ηλικία σε ορφανοτροφείο. Σε εισαγωγή ενός κοριτσιού στο ίδρυμα μπορούσε, ωστόσο, να οδηγήσει και η απορία, η παντελής δηλαδή έλλειψη οικογενειακών πόρων της οικογένειας, η οποία, όμως, συνδυαζόταν, συνήθως, με «ανηθικότητα» της ίδιας της ανήλικης. Ήταν δυνατή η εισαγωγή ανήλικης στο αναμορφωτήριο και κατόπιν παραπομπής από φορέα ψυχικής υγείας  (για παράδειγμα, από συμβουλευτικό σταθμό, ψυχιατρική κλινική). Βλέπουμε από πολλούς φακέλους να θυματοποιούνται αυτά τα νεαρά παιδιά για παράγοντες για τους οποίους δεν ευθύνονται.

Εντύπωση προκαλεί, επίσης, το γεγονός πως, παρότι ο εγκλεισμός σε αναμορφωτήριο παραπέμπει στην επιβολή σε ανήλικο του αντίστοιχου αναμορφωτικού μέτρου του ποινικού δικαίου εκ μέρους του Δικαστηρίου Ανηλίκων ως «τιμωρία» για τη διάπραξη ορισμένου αδικήματος, ελάχιστες ήταν οι περιπτώσεις τροφίμων που παρουσίαζαν ποινικό ιστορικό. Μάλιστα, τα συχνότερα διαπραχθέντα αδικήματα ήταν κλοπές ευτελούς αξίας.

ΣΖ Η εικόνα που έχουν πολλοί για τα αναμορφωτήρια είναι μέσα από τον παλαιό ελληνικό κινηματογράφο και την ταινία «Στεφανία», μια εικόνα που εστιάζει στον εγκλεισμό κοριτσιών που έχουν ερωτικές εμπειρίες και «μη συμβατική» ερωτική ζωή για τα δεδομένα της εποχής. Κατά πόσο ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα αυτή η εικόνα, δεδομένου ότι ένας από τους στόχους της αναμόρφωσης των κοριτσιών ήταν η «αποκατάστασή» τους και ο γάμος;

ΦΜ Μπορεί να ήταν κάπως υπερβολική, αλλά και η ταινία υλικό από την κοινωνική συνθήκη εκείνης της εποχής πήρε. Ο εγκλεισμός είχε σχέση με την «ελευθεριότητα» των νεαρών κοριτσιών. Νεανικότητα χωρίς ερωτικές περιπέτειες δεν μπορεί να υπάρχει. Για κάποιες, όμως, νέες, αυτές οι ερωτικές περιπέτειες αποτέλεσαν το λόγο εισαγωγής τους στο αναμορφωτήριο. Η οικογενειακή αποκατάσταση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους λόγους απόλυσης από το αναμορφωτήριο. Η Αγγελική, για παράδειγμα, απολύθηκε από το αναμορφωτήριο το 1959, σε ηλικία 20 ετών, και ο λόγος της απόλυσής της ήταν η εγκυμοσύνη που προέκυψε από νεαρό, με τον οποίο διατηρούσε «μακρόν πλατωνικόν σύνδεσμον», ο οποίος αναπτύχθηκε από το παράθυρο του ιδρύματος. Οι γονείς του νεαρού έδωσαν τη συγκατάθεσή τους για το γάμο και την εγκατάσταση της κοπέλας στο σπίτι τους. Η Δανάη, πάλι, απολύθηκε από το αναμορφωτήριο το 1957, σε ηλικία 17 ετών, και ο λόγος της απόλυσής της ήταν οι ισχυρισμοί της κοπέλας ότι αγαπά έναν νεαρό και η δήλωσή του ότι επιθυμεί να την παντρευτεί. Στις εκθέσεις διακρίνουμε πάρα πολύ τις εκφράσεις «αποκαταστάθηκε», «παντρεύτηκε», «είναι με την οικογένειά της», «έχει ένα παιδάκι».

Φωτογραφία: Eurokinissi

ΤΙΜΩΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ

ΣΖ Στους φακέλους εντοπίζουμε και διαρκείς αναφορές περί «απείθαρχων», «ανυπάκουων» και «φυγόπονων» κοριτσιών. Προκύπτει, δηλαδή, ότι τα ιδρύματα αυτά είχαν πολύ περισσότερο τιμωρητικό χαρακτήρα παρά παιδαγωγικό.

ΦΜ Τα παιδιά είναι παιδιά, και απείθαρχα θα είναι και ανυπάκουα. Οι χαρακτηρισμοί αυτοί ήταν συνήθεις για αυτά τα κορίτσια, προκειμένου να παραμείνουν στο ίδρυμα. Η αναμόρφωση, όντως, δεν ήταν τόσο εκπαιδευτικού όσο τιμωρητικού χαρακτήρα, το δε προσωπικό δεν ήταν εκπαιδευμένο και κατάλληλο, ενώ δεν καλλιεργούνταν το στοιχείο της ελεύθερης βούλησης και επιλογής. Με κριτήριο τη διαγωγή τους, κατά το πρώτο χρονικό διάστημα της παραμονής τους στο αναμορφωτήριο, οι ανήλικες κατατάσσονταν σε «Ηθικές Τάξεις». Αυτές ήταν η «Κοινή Ηθική Τάξη» και η «Τάξη της Τιμωρίας και των Παρατηρήσεων». Καταρχάς, όλες οι τρόφιμοι παρακολουθούσαν την πρώτη τάξη, υπήρχε, ωστόσο, η δυνατότητα υποβιβασμού τους στην τάξη των τιμωρουμένων, σε περίπτωση μεγάλου αριθμού «ποινών»: (πειθαρχείο, στέρηση περιπάτου, εκδρομής, φρούτου, ψυχαγωγίας Κυριακής, κινηματογράφου, επισκεπτηρίου), αλλά μπορούσαν και αντίστροφα να προβιβασθούν, εφόσον επιβραβεύονταν για την κοσμία συμπεριφορά τους με επαίνους.

Επιπλέον, δεν υπάρχει μεγάλη παρότρυνση να ολοκληρώσουν το σχολείο. Πολύ λίγα από αυτά τα κορίτσια τελειώνουν τη σχολική εκπαίδευση. Μετά την είσοδο των ανηλίκων στο αναμορφωτήριο και με βασικό κριτήριο τη μέχρι πριν από την εισαγωγή τους σε αυτό σχολική εκπαίδευση, αυτά κατατάσσονταν σε τάξεις του δημοτικού σχολείου. Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι σε καμία από τις υποθέσεις που μελετήθηκαν δεν εντοπίστηκε κατάταξη σε τάξη του γυμνασίου. Υπήρχε το έμφυλο στερεότυπο ότι τα κορίτσια πρέπει να μάθουν μία τέχνη και τοποθετούνταν σε εργαστήρια όπως το κέντημα, το ραφείο, το καλαθοπλεκτήριο, η ιματιοθήκη και το υφαντήριο.

ΣΖ Έχετε σημειώσει ότι η αναμόρφωση των ανηλίκων στην Ελλάδα κατά τις δεκαετίες 1930-1990 απηχεί σε μεγάλο βαθμό τις σημερινές αντιλήψεις αναφορικά με τους ανηλίκους που παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά. Για ποιο λόγο;

ΦΜ Ακόμη και σήμερα δεν έχουν δημιουργηθεί κατάλληλοι θεσμοί και διαδικασίες για την αναμόρφωση των ανηλίκων. Δεν έχουμε, ενδεικτικά, δομές ώστε να κατευθύνουμε έναν άστεγο ανήλικο, προκειμένου να διευκολυνθεί στην κοινωνικοποιητική του διαδικασία. Επιπλέον, ναι μεν ο εγκλεισμός των νέων επιβάλλεται πλέον με πολύ μεγάλη φειδώ, αυτός, όμως, των νεαρών γυναικών δεν έχει μια πιο μοντέρνα οπτική. Δεν έχουμε μια εναλλακτική δομή για αυτά τα νεαρά κορίτσια. Ακόμη και σε σχέση με την εκπαίδευση των κοριτσιών στα καταστήματα κράτησης υπάρχει μια έμφυλη έμφαση. Υπάρχουν μεν σχολεία, αλλά υπάρχει και το εργαστήριο κοπτικής-ραπτικής και αισθητικής. Τους επισημαίνεται, μάλιστα, ότι μπορούν να μπουν σε αυτά και να μη συνεχίσουν το σχολείο. Ως κοινωνία, δεν έχουμε καταρρίψει ακόμη τα έμφυλα στερεότυπα.

Πλέον, τα παιδιά δεν εγκλείονται σε αναμορφωτήρια, έχουμε μια σειρά από άλλα αναμορφωτικά μέτρα, όπως η αναδοχή ή η διαμεσολάβηση μεταξύ δράστη και θύματος, η παροχή κοινωφελούς υπηρεσίας, αλλά νομίζω ότι όλα αυτά τα μέτρα δεν εφαρμόζονται στην πράξη. Δεν ξέρω πόσο συχνές είναι οι διαδικασίες αποκατάστασης, ο αριθμός των αναδοχών είναι πολύ μικρός. Δεν έχουμε εκπαιδευτικές δομές για να παραπέμψουμε τους νέους που έχουν μια εμπλοκή με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, οι οποίες να τους ταιριάζουν. Θα ήθελαν μια εκπαιδευτική δομή που να μην είναι το συμβατικό σχολείο, δύσκολα θα καθίσουν σε ένα θρανίο να παρακολουθήσουν το παραδοσιακό σχολείο, για αυτό και αποκόπτονται γρήγορα από την εκπαιδευτική διαδικασία. Χρειάζεται μια εναλλακτική μορφή σχολείου, που να έχει μέσα και την τέχνη. Από την άλλη, υπάρχουν και θεσμικά εμπόδια. Για παράδειγμα, για να παρακολουθήσει κάποιος τις σχολές μαθητείας του ΟΑΕΔ, πρέπει να έχει τελειώσει την Α’ Λυκείου. Πολλά, όμως, από αυτά τα παιδιά δεν έχουν ολοκληρώσει αυτήν την τάξη.

ΙΔΡΥΜΑΤΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

ΣΖ Έχετε αναδείξει  τη συνεχή ανατροφοδότηση του πληθυσμού των φυλακών και την αδυναμία του σωφρονιστικού συστήματος να εμποδίσει την υποτροπή των νεαρών κρατουμένων. Πώς προκύπτει αυτός ο φαύλος κύκλος της υποτροπής;

ΦΜ Εξαιρετικά ανησυχητικό εμφανίζεται ότι οι περισσότεροι ανήλικοι κατά τη διάρκεια της κράτησής τους είναι πλήρως ιδρυματοποιημένοι και μάλλον παραιτημένοι από την επιθυμία για μετάβαση στην κοινωνική ζωή. Σε παλαιότερη έρευνα, τα δεδομένα έδειξαν ότι σε ένα διάστημα μίας πενταετίας, σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες οι οποίοι είναι έως 25 ετών και είχαν βρεθεί «έγκλειστοι» στην επαναληπτική έρευνα είχαν κρατηθεί τουλάχιστον δύο φορές (με μέση διάρκεια εγκλεισμού από 22 έως 52 μήνες), αναδεικνύοντας την εξώφθαλμη αδυναμία του σωφρονιστικού συστήματος να αναστείλει την υποτροπή των νεαρών κρατουμένων παραβατών. Οι αποφυλακισμένοι υποτροπούν στην ίδια μορφή παραβατικής συμπεριφοράς, κυρίως προκειμένου να επιβιώσουν, με σαφείς ενδείξεις βελτίωσης των τεχνικών της παρανομίας, έτσι ώστε τα καταστήματα κράτησης –ιδρύματα συγκράτησης των νέων από παράνομες πράξεις– να έχουν αναβαθμιστεί σε σχολεία διαφόρων βαθμίδων εκμάθησης και βελτίωσης των τεχνικών του εγκλήματος.

Μέσα σε ένα τέτοιο ιδρυματικό περιβάλλον, τα παιδιά γίνονται πιο σκληρά, μαθαίνουν μια υποκουλτούρα που είναι βίαιη και παραβατική. O παραβατικός νέος, στην ουσία, σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν κάνει τίποτε άλλο από το να φθείρει και να σκοτώνει τον εαυτό του, αλλά δεν του δίνουμε μια εναλλακτική λύση, που να έχει όνειρο, ελευθερία, ομορφιά, ζωή. Ο εγκλεισμός σε ένα τέτοιο ίδρυμα στιγματίζει τους νέους και μετά θεωρούν αυτονόητο ότι οι άλλοι δεν θα τους αποδεχθούν. Λένε πολλές φορές: «Θα  βγούμε και θα είμαστε αποφυλακισμένοι». Η απάντησή μου είναι ότι «δεν έχετε κάποια τέτοια ετικέτα πάνω σας». Δεν είναι μόνο το ίδρυμα –αυτή είναι η κατάληξη–, όλη η διαδικασία της σύλληψης, της ανάκρισης, του δικαστηρίου είναι μια ολόκληρη στιγματιστική διαδρομή.

ΣΖ Έχετε προτείνει και  τη δημιουργία των κέντρων ημιελεύθερης διαβίωσης για τους νεαρούς παραβάτες. Σε τι ακριβώς συνίστανται αυτά;

ΦΜ Τα κέντρα ημιελεύθερης διαβίωσης τα προβλέπει ο σωφρονιστικός μας κώδικας, μα ποτέ δεν δημιουργήθηκαν. Δεν θα είναι τα παιδιά κρατούμενα σε μια φυλακή. Θα βγαίνουν το πρωί για να δουλέψουν, να συμμετέχουν σε εργαστήρια και θα επιστρέφουν σε αυτά το βράδυ. Χρειάζονται εναλλακτικές λύσεις για αυτούς τους νεαρούς, γιατί όσο πιο πολύ τους ιδρυματοποιείς και τους απομονώνεις τόσο πιο πολύ χάνουν από το συναίσθημα και τον αυθορμητισμό τους, κι όλα αυτά είναι στοιχεία που πρέπει να τα αξιοποιήσουμε, ώστε να τους πείσουμε να ακολουθήσουν μια άλλη πορεία ζωής. Παράλληλα, για μια εικοσαετία, τη συζήτηση απασχόλησε η ίδρυση «Μονάδων Μέριμνας Ανηλίκων», στις οποίες θα περιλαμβάνονταν στέγες φιλοξενίας, θεραπευτικές μονάδες αποκατάστασης νέων και θα προορίζονταν για τα πιο δυσκολεμένα και ταλαιπωρημένα παιδιά, που είχαν εμπλοκή με το νόμο και που προφανώς είχαν απομακρυνθεί από το σχολικό περιβάλλον. Μόλις το 2019, ολοκληρώθηκε η επεξεργασία σχεδίου νόμου που προωθήθηκε για διαβούλευση.  Σύμφωνα με αυτό, «οι Μονάδες Μέριμνας Νέων αποβλέπουν στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη, στην ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, όπου αυτή απαιτείται, και στην ομαλή κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των νέων, μέσα από την εφαρμογή εξατομικευμένων πλάνων παρέμβασης στους τομείς της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της δημιουργικής απασχόλησης, της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας». Το νομοσχέδιο, όμως, έμεινε απλά νομοσχέδιο, δεν προχώρησε τίποτε.

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΖ Καταπιάνεστε στην έρευνά σας με την εξέλιξη της νεανικής παραβατικότητας στον 20^ο αιώνα. Μάλιστα, έχετε ανασύρει δημοσιεύματα από το 1900 ώς τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, που παρουσιάζουν τη νεανική εγκληματικότητα πάντοτε σε έξαρση. Ένας παρόμοιος λόγος διαχέεται και στις μέρες μας. Τι πραγματικά ισχύει;

ΒΜ Για αυτό και ασχολήθηκα με το συγκεκριμένο αντικείμενο, λόγω αυτής της ομοιότητας. Αν συγκρίνουμε δημοσιεύματα εκείνης της εποχής και της σημερινής, θα δούμε ότι εμφανίζουν τη νεανική παραβατικότητα και εγκληματικότητα ως ένα φαινόμενο κάθε φορά πρωτοφανές και διαρκώς σε έξαρση, πάντοτε οι μεγαλύτεροι διαμαρτύρονταν για την ασέβεια των νεαρότερων. Ο στόχος μου ήταν να καταδείξω τη διαχρονικότητα της παραβατικής συμπεριφοράς των νέων –στην πεντηκονταετία που εξετάζω (1924-1974), οι ανήλικοι αποτελούν κατά μέσο όρο το 11,38% του συνόλου των καταδικασθέντων– και πως, τελικά, η παραβατικότητα των ανηλίκων στη χώρα μας είναι αρκετά περιορισμένη. Μάλιστα, τα κίνητρα και οι λόγοι εκδήλωσης αυτής της παραβατικής συμπεριφοράς είναι τα ίδια. Οι κλοπές αποτελούν, λίγο πολύ, την «αγαπημένη» και «προτιμώμενη» αξιόποινη πράξη των ανηλίκων. Το μόνο που αλλάζει είναι το αντικείμενο της κλοπής. Παλαιότερα, μπορεί να έκλεβαν ζώα ή και φρούτα γιατί πεινούσαν, τώρα μπορεί να κλέβουν κάνα κινητό.

ΣΖ Έχετε τονίσει ιδιαίτερα την κοινωνική κατασκευή της νεανικής παραβατικότητας.

ΒΜ Βέβαια. Παλαιότερα, θεωρούνταν, για παράδειγμα, αδικήματα η επαιτεία και η «αλητεία», τώρα πια έχουν αποποινικοποιηθεί. Αξίζει, δε, να αναφερθεί ότι η χρονική περίοδος από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μέχρι την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας χαρακτηρίζεται από τη σύνδεση της παραβατικής συμπεριφοράς των νέων με τη μουσική ροκ εν ρολ και το φαινόμενο του τεντυμποϊσμού.

ΣΖ Θεωρείτε αναγκαίες παρεμβάσεις στην οικογένεια, την παιδεία, την εργασία και το κοινωνικό περιβάλλον για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας των εφήβων. Ποιες είναι μερικές από αυτές;

ΒΜ Ο συνδυασμός της σωστής διαπαιδαγώγησης και ανατροφής του παιδιού με τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης αποτελούν, ίσως, τους κυριότερους συντελεστές καταστολής της νεανικής παραβατικότητας. Πιστεύω ότι τα περισσότερα παιδιά τα οποία εκδηλώνουν, τελικά, παραβατική συμπεριφορά στερούνται το οικογενειακό περιβάλλον ή υπάρχει κάποιο πρόβλημα στην οικογένειά τους, άρα είναι επόμενο να θεωρούν τον εαυτό τους αδικημένο για το ότι έχουν βρεθεί σε αυτή τη θέση. Όπως το διατύπωσε και ο Μιχάλης, ανήλικος κρατούμενος του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων στον Αυλώνα, στο τρίτο φύλλο της εφημερίδας «Προσπαθώντας για το αύριο», η οποία εκδίδεται από τα παιδιά που φοιτούν στο σχολείο που λειτουργεί στον συγκεκριμένο χώρο: «Είμαστε και εμείς άνθρωποι, ισότιμοι με όλους τους “απ’ έξω”, κι ας κάναμε λάθη. Είμαστε παιδιά με τα ίδια όνειρα των παιδιών όλου του κόσμου. Η φτώχεια μας, η μοναξιά, η έλλειψη αγάπης, η απουσία της οικογένειας… μας έβγαλαν νωρίς στο δρόμο, αναζητώντας το καλύτερο. Στραβοπατήσαμε, μπλέξαμε, κάναμε λάθη…». 

Συνεπώς, χρειάζονται περισσότερες δομές σαν τα Παιδικά Χωριά SOS για τα παιδιά που έχουν προβλήματα με το οικογενειακό τους περιβάλλον. Από την άλλη, μπορεί να έχουν μπει στα εκπαιδευτικά ιδρύματα οι σχολικοί ψυχολόγοι,  χρειάζεται, όμως, να επισκέπτονται τέσσερα σχολεία την εβδομάδα. Δεν μπορούν να λειτουργήσουν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Είναι πολύ σημαντικό ο ψυχολόγος να βρίσκεται σταθερά σε ένα σχολείο, να τον εμπιστεύονται τα παιδιά, ώστε να μπορέσουμε και εμείς οι εκπαιδευτικοί να τα στηρίξουμε.

Φωτογραφία: Eurokinissi