Shedia

EN GR

07/10/2019 Το περιοδικό

Το δικαίωμα στη γονική αγάπη

του Σπύρου Ζωνάκη
 
 
H Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες όπου η έννοια «μαζί για το παιδί» παύει να ισχύει όταν οι γονείς πάρουν διαζύγιο. 
 
Έχει δικαίωμα ένα παιδί χωρισμένων γονιών να μεγαλώνει  και με τη μαμά αλλά και με τον μπαμπά του; Όχι. Αυτή είναι η απάντηση του ελληνικού κράτους, του μοναδικού στην Ευρώπη που δεν έχει προχωρήσει ακόμη στην εφαρμογή  του θεσμού της κοινής επιμέλειας των τέκνων μετά το διαζύγιο. Μάλιστα, αν και τον περασμένο Νοέμβριο το Υπουργείο Δικαιοσύνης συνέστησε νομοπαρασκευαστική επιτροπή με στόχο την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου και την καθιέρωση της συνεπιμέλειας μετά το χωρισμό, η σχετική νομοθετική πρωτοβουλία δεν θα ολοκληρωθεί, ακολουθώντας την τύχη αντίστοιχων νομοσχεδίων που εκπονήθηκαν το 2008 και το 2010  και ουδέποτε κατατέθηκαν προς ψήφιση. To ζήτημα, ωστόσο, δεν παύει να πυροδοτεί έναν έντονο δημόσιο διάλογο.
 
«Η απαρχαιωμένη πρακτική των ελληνικών δικαστηρίων να αφαιρούν πάντα μετά το διαζύγιο από την κοινή γονική μέριμνα –που περιλαμβάνει την επιμέλεια, τη διαχείριση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του παιδιού– την επιμέλεια –η οποία αφορά τη φροντίδα, την ανατροφή, τη μόρφωση, την επίβλεψη και την επιλογή κατοικίας του παιδιού– και η ανάθεσή της σε ποσοστό άνω του 90% στη μητέρα,  δεν στηρίζεται σε κάποιο νόμο –ο Αστικός Κώδικας επιβάλλει “ρύθμιση της μέριμνας”–, αλλά σε μια παράλογη και αντιεπιστημονική νομολογία, σύμφωνα με την οποία “το συμφέρον του παιδιού είναι να μεγαλώνει με τη μητέρα του”. Κάτι που έρχεται σε σύγκρουση τόσο με τις πρόσφατα υιοθετημένες Αρχές του Οικογενειακού Δικαίου της Ε.Ε., όπου καθιερώνεται η αρχή του αδιάσπαστου του γονικού ζεύγους, όσο και με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ, που προβλέπει το δικαίωμα του παιδιού να ανατρέφεται και από τους δύο γονείς  και  ισχύει ως νόμος στην Ελλάδα από το 1992. Οι σύζυγοι χωρίζουν μεταξύ τους, όχι ως γονείς. Οι σχέσεις γονέα-παιδιού δεν καλλιεργούνται με λίγες ώρες τη βδομάδα στους παιδότοπους. Χρειάζεται διανυκτέρευση, χρόνος», επισημαίνει ο νομικός  Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, ιδρυτικό μέλος του International Council of Shared Parenting («Διεθνές Συμβούλιο για την Κοινή Ανατροφή») και πρόεδρος του συλλόγου «Συνεπιμέλεια».
 
 
Εναλλασσόμενη κατοικία
 
Πράγματι, πέρα από την υποχρεωτική  συναπόφαση των διαζευγμένων γονέων  για όλα τα θέματα που αφορούν τη ζωή του παιδιού, ολοένα και περισσότερες  ευρωπαϊκές χώρες θα προχωρήσουν στην καθιέρωση της εναλλασσόμενης  κατοικίας, που προβλέπει  να περνά το παιδί  ώς και το  50% του χρόνου του στο σπίτι του κάθε γονέα (με ελάχιστο όριο, ουσιαστικά, το 30-35%). Και αν σε κάποια κράτη (Σουηδία, Δανία, Γερμανία, Αυστρία, Ρουμανία, Ισπανία)  η θέσπισή της προϋποθέτει τη συμφωνία της μητέρας, μια σειρά από χώρες (το Βέλγιο και η Ιταλία το 2006, η Ολλανδία το 2009, η Νορβηγία και η Σλοβακία το 2010, η Γαλλία, η Βρετανία και η Ελβετία το 2014)  θα επιβάλουν την κατά προτεραιότητα εφαρμογή της, ακόμα και ενάντια στη θέληση της μητέρας –εκτός και αν δεν εξυπηρετείται το συμφέρον του παιδιού–, με τον πρόσφατο γαλλικό νόμο για την οικογένεια («loi famille») να προβλέπει και πρόστιμο ύψους 10.000 ευρώ στο γονέα που την παρεμποδίζει. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως όλες οι χώρες που έχουν θέσει σε ισχύ την εναλλασσόμενη κατοικία επιφυλάσσουν το δικαίωμα των παιδιών να απολαμβάνουν τη φροντίδα και των δύο γονέων ανεξάρτητα αν αυτοί ήταν παντρεμένοι ή όχι. Αναμφίβολα, πρωταθλήτρια στην Ευρώπη στην εφαρμογή αυτού του θεσμού είναι η Σουηδία, καθώς το 50% των παιδιών διαμένει σχεδόν εξίσου και με τους δύο γονείς, ακολουθούμενη από το Βέλγιο (45%), την Ιταλία (40%) και τη Σλοβακία με (30%).
 
Ωστόσο, η εναλλάξ διαμονή του παιδιού με κάθε γονέα θα γνωρίσει τη μεγαλύτερη διάδοσή της παγκοσμίως στις ΗΠΑ, όπου υλοποιείται από 35 πολιτείες. 16 από αυτές, μάλιστα (π.χ. Αριζόνα, Λουιζιάνα, Νέο Μεξικό, Ουάσινγκτον, Ουισκόνσιν, Γιούτα) θα την καταστήσουν υποχρεωτική – με γνώμονα, βέβαια, το συμφέρον του παιδιού. Χαρακτηριστικά, στην Καλιφόρνια και την Ουάσινγκτον, το 75% των παιδιών περνούν περίπου ίσο χρόνο και με τους δύο διαζευγμένους γονείς.
 
Παράλληλα, σε όλο και περισσότερες χώρες, η υιοθέτηση νομοθεσιών υπέρ της κοινής ανατροφής μετά το διαζύγιο συμβαδίζει με τη δημιουργία κοινωνικών υπηρεσιών οικογενειακής διαμεσολάβησης (στελεχωμένες από κοινωνικούς λειτουργούς, νομικούς και ψυχολόγους) για την επίλυση όλων των  συγκρούσεων  των γονέων αναφορικά με το μεγάλωμα των παιδιών τους. Ενδεικτικά,  στη Νορβηγία και τη Βρετανία, η καταφυγή σε αυτούς τους μηχανισμούς  (οι οποίοι έχουν συσταθεί από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και  προσφέρουν γρήγορη και οικονομικά προσιτή εξυπηρέτηση – π.χ. στην Αγγλία  το κόστος για κάθε ζευγάρι φθάνει τις 500 λίρες έναντι 6.000 λιρών ενώπιον του δικαστή)  πριν ακολουθηθεί η δικαστική οδός είναι υποχρεωτική. Μάλιστα, στη Σουηδία, οι κοινωνικές δομές «οικογενειακού  διαλόγου», που επιβάλλεται να προσφέρονται δωρεάν από όλους τους δήμους, οδηγούν σε συμφωνία για την ανατροφή των παιδιών το 90% των γονέων που απευθύνονται  σε αυτές, ενώ στη Φινλανδία οι συμφωνίες που επιτυγχάνονται στα επίσης δωρεάν «δημοτικά κέντρα οικογενειακών συμβουλών» αποκτούν αυτόματα νομική ισχύ, χωρίς να χρειάζεται η δικαστική τους επικύρωση. 
 
Από την πλευρά τους, πάνω από 30 πολιτείες των ΗΠΑ, το Βέλγιο και  η Ολλανδία θα κάνουν ένα βήμα παραπάνω στην κατεύθυνση της εξασφάλισης οικογενειακής συμφιλίωσης μετά το χωρισμό, με το νόμο να υποχρεώνει τους διαζευγμένους γονείς να υποβάλουν –είτε μαζί είτε ξεχωριστά– σχέδια κοινής ανατροφής των παιδιών τους (parenting plans) στα δικαστήρια, καλούμενοι να συμφωνήσουν σε μια σειρά από ζητήματα (από την κατανομή του χρόνου που θα περνά το παιδί στο σπίτι του κάθε γονέα μέχρι την επιλογή του σχολείου και το ύψος και τον τρόπο καταβολής της διατροφής) –συνήθως με τη μεσολάβηση κοινωνικών υπηρεσιών–, με τις δικαστικές αρχές να επεμβαίνουν μόνο όπου υπάρχουν σημεία διαφωνίας ή σε περιπτώσεις πλήρους έλλειψης συνεργασίας. Στη θέσπιση των κοινών σχεδίων ανατροφής θα προχωρήσουν, επίσης, και η Ισπανία, η Βρετανία, η Ρουμανία και η Αυστραλία –που καθιέρωσε την κατά κανόνα εναλλασσόμενη κατοικία το 2006–, χωρίς, ωστόσο, να έχουν καταναγκαστικό χαρακτήρα.
 
 
Σύμφωνο κοινή επιμέλειας
 
Και όμως, η πρόταση για ένα διαζύγιο χωρίς σύγκρουση και τη διατήρηση της κοινής επιμέλειας  και ανατροφής του παιδιού υφίσταται πλέον και στη χώρα μας. Ο κ. Παπαρρηγόπουλος  θα παρουσιάσει το 2010 για πρώτη φορά στην Ελλάδα το καινοτόμο «Σύμφωνο κοινής επιμέλειας», ένα ιδιωτικό συμφωνητικό –το οποίο θα εμπλουτιστεί εδώ και μερικούς μήνες και από το πρώτο ελληνικό σχέδιο κοινής ανατροφής, με  τους γονείς να οφείλουν να εκπονήσουν ένα  πρόγραμμα φροντίδας του παιδιού τους–  που δίνει τη δυνατότητα στους διαζευγμένους γονείς  να συνεννοηθούν για θέματα όπως ο τόπος κατοικίας του παιδιού, ο χρόνος διαμονής του στο σπίτι του καθενός τους ή το ποσοστό συμμετοχή τους στις δαπάνες διαβίωσής του. «Μέχρι σήμερα, έχω καταρτίσει πάνω από 30 τέτοια συμφωνητικά,  τα οποία έχουν γίνει  όλα δεκτά από τα πρωτοδικεία Αθηνών και Πειραιώς, τη στιγμή που ούτε μια δικαστική απόφαση κατ’ αντιδικία δεν έχει εκδοθεί στην Ελλάδα  που να απονέμει την κοινή επιμέλεια. Έχουν, μάλιστα, υιοθετηθεί και από τον Συνήγορο του Παιδιού, ενώ έχουν αναρτηθεί και στην τράπεζα νομικών πληροφοριών Ισοκράτης του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών σαν υπόδειγμα. Αναμένω από έναν νέο νόμο που θα  εισάγει  και στη χώρα μας τη συνεπιμέλεια την υποχρεωτική συμπλήρωση από τους γονείς τέτοιων σχεδίων ανατροφής. Οι υπόλοιποι άξονες μιας νομοθετικής μεταρρύθμισης πρέπει να είναι η ίδρυση οικογενειακών δικαστηρίων –όπως στις ΗΠΑ και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες- με τη θεσμοθέτηση “Σώματος Κοινωνικών Λειτουργών” που θα απαρτίζεται από ελεύθερους επαγγελματίες και θα είναι συμπληρωματικό των δικαστικών κοινωνικών υπηρεσιών, όπως και η πρόβλεψη της οικογενειακής διαμεσολάβησης πριν από την προσφυγή στα δικαστήρια, που ακόμα αποτελεί άπιαστο όνειρο», σημειώνει ο κ. Παπαρρηγόπουλος.
 
Τη διασφάλιση της ισότητας των γονέων και μετά το διαζύγιο διεκδικεί από το 2004 και ο Σύλλογος για την Ανδρική και Πατρική Αξιοπρέπεια (ΣΥ.Γ.Α.Π.Α.), που έχει συγκεντρώσει 20.000 υπογραφές για την αλλαγή του οικογενειακού δικαίου. «Τόσο τα παιδιά όσο και οι μπαμπάδες υφίστανται μια άνευ προηγουμένου συναισθηματική κακοποίηση λόγω της στέρησης της καθημερινής επικοινωνίας μεταξύ τους. Από την ίδρυσή μας έχουμε βοηθήσει νομικά και ψυχολογικά  πάνω από 35.000 άτομα. 500.000 παιδιά που ζουν με τον ένα γονέα -είτε εξαιτίας παρεμπόδισης επικοινωνίας είτε λόγω συκοφαντικής δυσφήμησης ή πλύσης εγκεφάλου- φθάνουν να απεχθάνονται  τον άλλο γονέα κι έχουν αναπτύξει το “Σύνδρομο της Γονικής Αποξένωσης”», επισημαίνει ο πρόεδρος του συλλόγου δρ. Νίκος Σπιτάλας. 
 
«Την ίδια ώρα, υπάρχουν 200.000 παιδιά εκτός γάμου για τα οποία ο φυσικός  πατέρας δεν μπορεί να έχει ούτε καν τη γονική μέριμνα εάν δεν συμφωνήσει η μητέρα. Παράλληλα, ολοένα και περισσότεροι διαζευγμένοι πατέρες οδηγούνται στην κατάθλιψη, κι αυτό γιατί οι εξοντωτικές διατροφές συνεκδικάζονται εκβιαστικά μαζί με την επικοινωνία. Ξαφνικά, άνθρωποι καλούνται να πληρώσουν 10.000 ευρώ ανεξάρτητα από τα εισοδήματά τους. Εάν δηλώσουν αδυναμία, σε τρεις μήνες μπορεί να τους γίνει κατάσχεση. Έχουμε ανθρώπους που κυριολεκτικά πετιούνται στο δρόμο. Θέλουν να βλέπουν τα παιδιά τους, αλλά δεν μπορούν να πληρώσουν δικηγόρο να το κάνουν. Είναι σκληρό, αλλά έτσι λύνονται οι οικογενειακές διαφορές στη χώρα μας», καταλήγει ο κ. Σπιτάλας. 

Φεμινιστικές οργανώσεις αντιδρούν

Η καθιέρωση της κοινής επιμέλειας μετά το διαζύγιο και στην Ελλάδα αντιμετωπίζεται, ωστόσο, με μεγάλο σκεπτικισμό από αρκετές φεμινιστικές κινήσεις.  Η αντίδραση, μάλιστα, 26 γυναικείων οργανώσεων που με ψήφισμά τους ζητούσαν την απόσυρση του αντίστοιχου νομοσχεδίου το 2008 είχε παίξει  καταλυτικό ρόλο στην μη κατάθεσή του προς ψήφιση. «Το ισχύον οικογενειακό δίκαιο είναι από τα πιο προοδευτικά και επιτυχή σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.  Ορισμένες νομοθετικές συμπληρώσεις, ανταποκρινόμενες σε σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες και ανάγκες πρέπει να γίνουν, όπως η υλοποίηση οικογενειακών δικαστηρίων. Η από κοινού, όμως, άσκηση της γονικής επιμέλειας θα επέφερε επικίνδυνη ανατροπή βασικών αρχών του οικογενειακού δικαίου που εξυπηρετούν το συμφέρον των παιδιών, θα τα στερούσε από το αναγκαίο σταθερό περιβάλλον και θα προκαλούσε βλαβερές για αυτά προστριβές και συχνότερη παρέμβαση των δικαστηρίων. Εξάλλου, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις των γονέων που δεν εκπληρώνουν τη θεμελιώδη υποχρέωση της καταβολής διατροφής. Κι αυτοί οι ανεύθυνοι γονείς θα έχουν το δικαίωμα να επεμβαίνουν και να ρυθμίζουν σημαντικές πτυχές της ζωής του παιδιού. Δηλαδή, θα γίνουν τα παιδιά πειραματόζωα, για να διαπιστωθεί αν θέλουν οι χωρισμένοι γονείς να ασκήσουν υπεύθυνα τα καθήκοντά τους;» σημειώνει η Τέρψη Λαμπρινοπούλου, γενική γραμματέας του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.

Άλλο τα χρήματα, άλλο η επαφή
 
«Χωρίσαμε με τον σύζυγό μου πριν από ένα χρόνο. Όταν μου ζήτησε να υπογράψουμε ένα συμφωνητικό κοινής επιμέλειας του γιου μας -τότε ήταν 6,5 χρονών- δεν το θεώρησα παράλογο. Δεν θέλαμε το παιδί να στερηθεί κανέναν από τους δύο γονείς. Το ότι εμείς δεν θέλαμε να είμαστε πλέον μαζί, δεν είχε να κάνει με εκείνο. Έτσι, αποφασίσαμε να μένει τη μισή βδομάδα στο σπίτι μου και την άλλη μισή σε εκείνο του πατέρα του (Τρίτη-Πέμπτη και Σαββατοκύριακα), ενώ μοιραστήκαμε τα έξοδα της διατροφής (καταβάλλει ο καθένας 400 ευρώ το μήνα), αλλά και όλη την υπόλοιπη φροντίδα του, την υγεία, την εκπαίδευση, τις εξωσχολικές δραστηριότητες. Μάλιστα, επειδή ξέρω ότι ζει με πολύ λίγα χρήματα, αν ένα μήνα βγάλω 200 ευρώ παραπάνω του λέω να μου δώσει 200 ευρώ λιγότερα», μας αφηγείται η Ιωάννα. 
 
«Στην αρχή, φοβόμουνα ότι το παιδί θα γίνει μπαλάκι, θα μοιράζεται ανάμεσα σε δύο σπίτια, αλλά τελικά διαπίστωσα ότι ήταν χαρούμενο που ο πατέρας του ήθελε να είναι μαζί του, που δε του έλειπε κανένας από τους δυο μας. Κι εγώ απέκτησα λίγο χρόνο για τον εαυτό μου, να μπορέσω να επανακοινωνικοποιηθώ. Δυστυχώς, πολλές μητέρες, θέλοντας να πληγώσουν τους πρώην συντρόφους τους, χρησιμοποιούν το παιδί και το αποκόπτουν από τον πατέρα του, ενώ συναρτούν την καταβολή διατροφής με την επικοινωνία μαζί του. Άλλο τα χρήματα και άλλο η επαφή που πρέπει να έχει ένα παιδί με τον πατέρα του. Είναι απάνθρωπο να δίνει η νομοθεσία επιμέλεια αποκλειστικά σε έναν από τους δύο γονείς. Όσο δικαίωμα είναι μιας μητέρας να μεγαλώνει ένα παιδί, άλλο τόσο είναι και του πατέρα», καταλήγει.
 
 
 

comments powered byDisqus

Αρχειο

Κατηγοριες

ΓΙΝΕ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ

©ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΜΚΟ - ΝΙΚΙΟΥ 2 - 10560 ΑΘΗΝΑ

Τηλ: +30 213 023 1220 Email: info@shedia.gr

DotByDot