Shedia

EN GR

20/10/2021

Οι σπόροι της ανατροπής

Ο νομπελίστας οικονομολόγος που μέσα από το πρωτοποριακό κίνημα της μικροπίστωσης απεγκλώβισε εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια αμφισβητεί το κυρίαρχο χρηματοπιστωτικό σύστημα, μας καλεί να αναστοχαστούμε την έννοια του «ατομικού συμφέροντος» και φιλοδοξεί να οικοδομήσει έναν κόσμο με μηδενική ανεργία.
 
Συνέντευξη του Μοχάμεντ Γιουνούς στον Steven MacKenzie
 
Ένα δάνειο 42 δολαρίων σε άπορους εργαζόμενους πριν από τέσσερις δεκαετίες οδήγησε σε ένα παγκόσμιο κίνημα μικροχρηματοδότησης, χάρη στο οποίο κέρδισε ο Μοχάμεντ Γιουνούς το Νόμπελ Ειρήνης. Τώρα, έχει ένα σχέδιο οικοδόμησης ενός κόσμου με μηδενική φτώχεια.
 
«Οι φτωχοί είναι σαν τα φυτά μπονσάι. Αν πάρεις το σπόρο του ψηλότερου δέντρου του δάσους και τον βάλεις σε μια γλάστρα, αυτό το δέντρο θα ψηλώσει ένα μέτρο. Αναρωτιέται κανείς γιατί αυτό το δέντρο δεν ψηλώνει όσο αυτό που είδες στο δάσος; Απλώς δεν έχει το κατάλληλο έδαφος για να αναπτυχθεί. Η κοινωνία ποτέ δεν δίνει στους φτωχούς το χώρο, τη βάση πάνω στην οποία θα μεγαλώσουν».
 
Ο Μοχάμεντ Γιουνούς έχει μεταμορφώσει τις ζωές εκατομμυρίων απ’ τους φτωχότερους ανθρώπους του κόσμου. Στη δεκαετία του ‘70 δούλευε ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τσιταγκόνγκ στην πατρίδα του, το Μπανγκλαντές, όταν συνειδητοποίησε πως μικρά δάνεια θα μπορούσαν να έχουν δυσανάλογα μεγάλη επίδραση σε ανθρώπους εγκλωβισμένους στη φτώχεια. Δάνεισε 42 δολάρια από δικά του χρήματα σε βιοτέχνες, πρωτοπορώντας στην έννοια της μικροπίστωσης. Η Τράπεζα Grameen ιδρύθηκε για να παρέχει χρηματοδότηση σε ανθρώπους που παραδοσιακά αποφεύγουν οι τράπεζες, δίνοντας απλά λίγο περισσότερο έδαφος για να αναπτυχθούν οι σπόροι. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα δάνεια χορηγούνται αποκλειστικά με βάση την εμπιστοσύνη, με ποσοστό αποπληρωμής σχεδόν 100%.
 
«Δεν έχουμε καθόλου δικηγόρους», εξηγεί ο Γιουνούς. «Η εμπιστοσύνη γεννάει εμπιστοσύνη. Αν τους εμπιστεύεστε, θα σας εμπιστευθούν. Οι δικηγόροι έρχονται όταν δυσπιστείς απέναντι στον άλλον».
 
Και, παρόλο που η μικροπίστωση είναι εξ ορισμού μικρής κλίμακας, όλη μαζί μεγαλώνει. Σήμερα, η Τράπεζα Grameen δανείζει πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε εννέα εκατομμύρια δανειολήπτες, εγκρίνοντας 1.000-2.000 επιχειρηματικές προτάσεις κάθε μήνα, ενώ το κίνημα των μικροπιστώσεων έχει αναπτυχθεί και εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο, με πάνω από 1 δισεκατομμύρια δολάρια να έχουν επενδυθεί μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες (ενώ προβλέπεται διπλασιασμός τους μέσα στα επόμενα χρόνια). Το 2006, το έργο του Γιουνούς για απεγκλωβισμό εκατομμυρίων ανθρώπων από τη φτώχεια είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσει το Νόμπελ Ειρήνης.
 
Σήμερα, εξακολουθεί να αμφισβητεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα, το οποίο πιστεύει ότι έχει σχεδιαστεί για μονοπώληση του πλούτου και όχι για διανομή του, δίνοντας προτεραιότητα σε τράπεζες που είναι πολύ μεγάλες για να αποτύχουν και αγνοώντας εκατομμύρια άλλων που είναι πολύ μικρές για να έχουν σημασία. Με την ολοένα αυξανόμενη ανισότητα, φοβάται πως φτάνουμε σε ένα κομβικό σημείο σε παγκόσμιο επίπεδο.
 
«Οδηγούμαστε σε μαζικές αναταραχές, μια εκρηκτική κατάσταση –κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά– εξαιτίας της υπερσυγκέντρωσης πλούτου», δήλωσε στον δημοσιογράφο του βρετανικού περιοδικού δρόμου «The Big Issue» από τη Νέα Υόρκη, όπου είχε βρεθεί για να μεταφέρει το μήνυμά του από το βήμα των Ηνωμένων Εθνών.
 
«Η συγκέντρωση του πλούτου σημαίνει, επίσης, συγκέντρωση εξουσίας, με αποτέλεσμα να έχουμε έναν κόσμο που ελέγχεται από μια χούφτα ανθρώπων. Αυτή δεν είναι μια ανεκτή κατάσταση. Το Brexit μπορεί να είναι μια έκφραση αυτής της δυσαρέσκειας από τα κάτω. Και κοιτάξτε τις Ηνωμένες Πολιτείες, τις εκλογές στη Γερμανία, ο κόσμος που βρίσκεται στον πάτο της κοινωνίας είναι πολύ δυσαρεστημένος και απογοητευμένος. Το πραγματικό ζήτημα είναι πώς να διασφαλίσουμε ότι ο πλούτος δεν θα κατευθύνεται προς μία κατεύθυνση. Πώς να το αντιστρέψουμε αυτό και να διανέμεται από την κορυφή με τέτοιον τρόπο ώστε όλοι να έχουν μερίδιο από αυτόν».
 
 
Ψαράδες επί τω έργω σε χωριό του Μπανγκλαντές, γενέτειρας του νομπελίστα οικονομολόγου Μοχάμεντ Γιουνούς. Φωτογραφία: flickr.com
 
ΕΓΩΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΙΔΙΟΤΕΛΕΙΣ
 
Το πλάνο του Γιουνούς είναι να επανασχεδιάσει τον οικονομικό κινητήρα του κόσμου, φιλοδοξώντας να συμβάλει στη δημιουργία ενός κόσμου με μηδενική φτώχεια και μηδενική ανεργία. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε, λέει, είναι να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια του «ατομικού συμφέροντος» και τον τρόπο που βλέπουμε το ρόλο μας στην αγορά εργασίας.
 
«Η οικονομική θεωρία είναι βασικά λανθασμένη, επειδή στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι άνθρωποι είναι εγωιστικά όντα», εξηγεί ο Γιουνούς. «Στη γλώσσα του Άνταμ Σμιθ, το “ατομικό συμφέρον” σημαίνει “εγωιστικό”. Μοιραία, λοιπόν, όλες οι επιχειρήσεις στο κόσμο έχουν γίνει εγωιστικές, που τις απασχολεί να κερδίζουν χρήματα. Αυτό αποτελεί παρερμηνεία της ανθρώπινης φύσης. Οι άνθρωποι, στην πραγματικότητα, είναι εγωιστές και συνάμα ανιδιοτελείς», σημειώνει.
 
«Αν μπορείτε να έχετε μια ιδιοτελή επιχείρηση, μπορείτε, επίσης, να έχετε μια επιχείρηση που βασίζεται στην ανιδιοτέλεια, όπου δεν ενδιαφέρεσαι για το ατομικό συμφέρον αλλά για το συλλογικό όφελος. Αυτή είναι μια κοινωνική επιχείρηση. Μια εταιρεία που δεν διανέμει μερίσματα, αλλά επιλύει προβλήματα».
 
Αυτό αντικατοπτρίζει τη φιλοσοφία του «Βig Issue», το οποίο, από την ίδρυσή του το 1991, υπήρξε μια από τις σημαντικότερες κοινωνικές επιχειρήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, ένας βασικός πυλώνας του κινήματος. «Είμαι εξοικειωμένος με το “Big Issue”», λέει με ενθουσιασμό ο Γιουνούς. «Η ιδέα που κρύβεται πίσω απ’ αυτό είναι φανταστική».
 
Το επόμενο μέρος της θεωρίας του Γιουνούς διασταυρώνεται με τον δικό μας τρόπο σκέψης, που είναι να βοηθήσουμε τους πωλητές μας να βοηθήσουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους. Η δική του θεωρία, όμως, προχωράει πολύ περισσότερο. Σύμφωνα με αυτήν, όλοι, αντί να δουν τους εαυτούς τους ως άνεργους που αναζητούν εργασία, πρέπει να βρουν τρόπους να δημιουργήσουν τις δικές τους ευκαιρίες.
 
«Οι φτωχοί άνθρωποι έχουν δυνατότητες, αλλά τις αφήνουν να τις αξιοποιήσουν άνθρωποι που έχουν τα χρήματα και αποκομίζουν το όφελος», λέει ο Γιουνούς. «Πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι πρέπει να δουλεύουν για κάποιον άλλον. Αυτό είναι τελείως λάθος. Ιστορικά, είμαστε ανεξάρτητα όντα. Όταν ζούσαμε σε σπηλιές, δεν στέλναμε αιτήσεις για εργασία σε κανέναν. Φροντίζαμε τον εαυτό μας και αυτό το κάναμε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Πρέπει να κοιτάξουμε πίσω για να ξαναανακαλύψουμε τους εαυτούς μας ως δημιουργικά όντα, ως επιχειρηματίες».
 
Ένα από τα κλειδιά για μια πραγματική κοινωνική επανάσταση είναι να υπογραμμιστεί η διαφορά ανάμεσα στις κοινωνικές επιχειρήσεις και τη φιλανθρωπία: « Ένα δολάριο από φιλανθρωπία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μια φορά, ενώ ένα δολάριο που έχει επενδυθεί σε μια κοινωνική επιχείρηση ανακυκλώνεται απεριόριστα. Ο κόσμος το αντιλαμβάνεται αυτό πολύ γρήγορα, τα χρήματα δεν εξαφανίζονται ποτέ», συνεχίζει ο Γιουνούς. «Ο κόσμος μιλάει για τη φτώχεια, οι κυβερνήσεις δίνουν ανθρωπιστική βοήθεια, οι εκκλησίες είναι αφοσιωμένες στη φιλανθρωπία. Θα έλεγα ότι διατίθενται αρκετοί πόροι, αλλά όχι προς τη σωστή κατεύθυνση. Η φιλανθρωπία δεν λύνει το πρόβλημα. Η φιλανθρωπία απλώς συντηρεί το πρόβλημα της φτώχειας, χωρίς να το αφήνει να επιδεινωθεί. Η εξάλειψη της φτώχειας είναι κάτι πολύ περισσότερο από το να κρατάς τους ανθρώπους ζωντανούς, φροντίζοντάς τους. Πρέπει να τους ενεργοποιήσεις, ώστε να μπορούν να φροντίζουν οι ίδιοι τον εαυτό τους».
 
Ο Γιουνούς καταπιάνεται με αμέτρητα πρότζεκτ ανά τον κόσμο που προωθούν τα «υπεύθυνα οικονομικά» και συνεργάζεται με δεκάδες πανεπιστήμια που προσφέρουν μαθήματα πάνω στις κοινωνικές επιχειρήσεις. Είναι σίγουρος ότι οι νέοι θα οδηγήσουν τον κόσμο προς μια διαφορετική κατεύθυνση.
 
«Η διαφορά μεταξύ των παλαιότερων γενιών και αυτής της γενιάς είναι ότι οι νέοι άνθρωποι σήμερα έχουν την τεράστια δύναμη της τεχνολογίας στα χέρια τους. Όμως, το σύστημα δεν τους λέει τι να κάνουν με αυτό το όπλο. Τους λέει μόνο να βρουν την καλύτερη δουλειά στην καλύτερη εταιρεία. Αυτό δεν είναι καθόλου ελκυστικό για νέους ανθρώπους με τόση δύναμη. Ψάχνουν να κάνουν πράγματα, και το να είναι επιχειρηματίες είναι γι’αυτούς μια επιλογή. Μπορούν, επίσης, να δημιουργήσουν κοινωνικές επιχειρήσεις. Στην περίπτωση αυτή, μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ταλέντο τους, τις δημιουργικές τους ικανότητες και την τεχνολογία για να λύσουν ένα πρόβλημα. Δεν νιώθουν μελλοντικοί ηγέτες. Είναι ήδη ηγέτες!»
 
Μετάφραση: Χριστίνα Κούκη
ΠΗΓΗ The Big Issue UK