30/07/2021
Τουρισμός για όλους
Σε όλο τον κόσμο, αναπτύσσονται πολιτικές για την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στις διακοπές. Στη χώρα μας γίνονται βήματα, αλλά είμαστε ακόμη πολύ πίσω.
του Σπύρου Ζωνάκη
Σάρεϊ, Βρετανία, 2014. Το τοπικό πανεπιστήμιο δημοσιεύει μία άκρως αποκαλυπτική έρευνα: Εάν οι ευρωπαϊκοί προορισμοί και τα ξενοδοχεία ήταν πλήρως προσβάσιμα στους ανθρώπους με αναπηρία, η ζήτηση θα μπορούσε να αυξηθεί έως 44% κατ’ έτος, αποφέροντας επιπλέον 142 δις ευρώ και 3,4 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στην ευρωπαϊκή οικονομία, ενώ, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι ταξιδιώτες εντός της ΕΕ που έχουν ανάγκη την εύκολη προσβασιμότητα, είτε λόγω αναπηρίας είτε λόγω ηλικίας, πραγματοποίησαν 783 εκατομμύρια ταξίδια εντός της περιοχής το 2012, συμβάλλοντας με 394 δισεκατομμύρια ευρώ και 8,7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην ενωσιακή οικονομία. Πράγματι, τη στιγμή που στη χώρα μας η ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στον τουρισμό είναι μάλλον παραγνωρισμένη, σε ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αναπτύσσονται συστηματικές πολιτικές για τη διασφάλιση του δικαιώματος όλων στις διακοπές.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η περίπτωση της Φλάνδρας, όπου, το 2001, ο τοπικός οργανισμός τουρισμού («Tourism Flanders») εκπόνησε ένα φιλόδοξο πολυετές σχέδιο καθολικού σχεδιασμού. Συγκεκριμένα, χρηματοδοτεί (το ποσό κυμαίνεται μεταξύ 30 ώς 70% του κόστους προσαρμογής) τις τοπικές αρχές ώστε να διασφαλίσουν την προσβασιμότητα όλων των υποδομών τους (από τουαλέτες, πισίνες, μουσεία και πολιτιστικά κέντρα μέχρι παραλίες και μέσα μαζικής μεταφοράς) από άτομα με αναπηρία κάθε είδους (π.χ. κινητική, ακοής, όρασης). Παράλληλα, επιχορηγούνται και τα ξενοδοχεία ώστε να γίνουν φιλικά στα άτομα με αναπηρία (π.χ. να είναι απρόσκοπτη τόσο η πρόσβαση από τον εξωτερικό χώρο στον εσωτερικό όσο και η κίνηση στο εσωτερικό τους, να διαθέτουν ανελκυστήρα με σύστημα Μπράιγ και τουαλέτα για ΑμεΑ, ράμπες για κινητικά ανάπηρους και τυφλούς, και, φυσικά, ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια). Μάλιστα, κάθε εγκατάσταση ελέγχεται και βαθμολογείται (+, +/-, ή -, ανάλογα με το βαθμό προσβασιμότητας) από μια επιτροπή που περιλαμβάνει επαγγελματίες του τουριστικού χώρου, ειδικούς συμβούλους προσβασιμότητας και εκπροσώπους του αναπηρικού κινήματος, ενώ υπάρχει ειδική υπηρεσία του φλαμανδικού οργανισμού τουρισμού (και αντίστοιχο σάιτ), το Accessible Travel Info Point, που ενημερώνει τους επισκέπτες για όλες τις προσβάσιμες δομές της βελγικής περιφέρειας.
φωτογραφία: Reuters/Γιώργος Καραχάλης
Από κοντά βρίσκεται και η γειτονική Γαλλία, όπου, από το 2001, το Υπουργείο Τουρισμού εφαρμόζει την πιστοποίηση «Τουρισμός και Αναπηρία» («Tourisme et Handicap») –μέσω τοπικών επιτροπών της ομώνυμης οργάνωσης, που συσπειρώνει φορείς αναπηρικών κινήσεων, εκπαιδευτικά ιδρύματα, εκπροσώπους του τουριστικού χώρου– σε όσα τουριστικά καταλύματα, πλαζ, μουσεία, καφέ, εστιατόρια, βιβλιοθήκες, φυσικά πάρκα, αστικές διαδρομές, χώρους διασκέδασης κ.λπ. είναι προσβάσιμα από άτομα κινητικής, οπτικής, ακουστικής και νοητικής αναπηρίας. Μέχρι σήμερα έχουν πιστοποιηθεί 5.300 τέτοιες υποδομές, ενώ με το Νόμο Αναπηρία («Loi Handicap») του 2005 υποχρεώνονται ώς το 2018 (με δυνατότητα ανανέωσης έως άλλα έξι χρόνια) όλα τα εμπορικά καταστήματα, μέσα μαζικής μεταφοράς (που πρέπει να έχουν ράμπες και ηχητική ανακοίνωση στάσεων), δημόσια κτίρια και ξενοδοχεία να είναι προσιτά από άτομα με κάθε είδους αναπηρία. Αλλιώς κινδυνεύουν με ποινικές διώξεις!
Ταυτόχρονα, και στην Ισπανία, ολοένα και περισσότερες δημοτικές αρχές επεξεργάζονται στρατηγικές τουρισμού για όλους. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η πόλη-θέρετρο Αρόμα στην Τενερίφη. Το 2001, υιοθέτησε την πολιτική «Μια πόλη χωρίς εμπόδια», κάνοντας προσβάσιμα για άτομα με κινητική αναπηρία όλα τα ξενοδοχεία και εστιατόριά της και δημιουργώντας μεγάλους πεζόδρομους, ενώ εξόπλισε τη μεγαλύτερη παραλία της, την Playa de Las Vistas, τόσο με ειδική ράμπα που επιτρέπει την πρόσβαση των χρηστών αναπηρικών αμαξιδίων στη θάλασσα όσο και με προσαρμοσμένες τουαλέτες, ντουζ και αποδυτήρια για αυτούς.
Από την πλευρά του, ο οργανισμός τουρισμού της ισπανικής πρωτεύουσας θα αναγορεύσει το πρόγραμμα «Ανακάλυψε τη Μαδρίτη» σε πυλώνα του σχεδίου «Προσβάσιμη Μαδρίτη». Συγκεκριμένα, παρέχει δωρεάν περιηγήσεις στα μνημεία της πόλης ειδικά προσαρμοσμένες για άτομα με προβλήματα όρασης, ακοής, φυσική και διανοητική αναπηρία. Παράλληλα, τα μαδριλένικα μουσεία θα χρηματοδοτηθούν για να κάνουν ειδικές ξεναγήσεις για ΑμεΑ. Ενδεικτικά, το Μουσείο Πράντο θα υιοθετήσει μόνιμες απτικές διαδρομές για τυφλούς επισκέπτες, με τους τελευταίους να έχουν να δυνατότητα να ψηλαφήσουν πλήθος εκθεμάτων, συμπεριλαμβανομένων τρισδιάστατων αντιγράφων ζωγραφικών πινάκων του Γκόγια και του Βελάσκες.
«Αμφιτρίτη» & «Περπατώ»
Πώς σκιαγραφείται, όμως, ο τουρισμός για όλους στη χώρα μας; Αξίζει να σημειωθεί ενδεικτικά πως ενώ το προεδρικό διάταγμα 43/2002 προέβλεπε πως στα ξενοδοχεία άνω των τριών αστέρων το 10% των δωματίων πρέπει να είναι προσβάσιμα από άτομα μειωμένης κινητικότητας, με μέγιστο υποχρεωτικό όριο τα 10 δωμάτια, η υπουργική απόφαση 216/2015 κατεβάζει το ποσοστό αυτό στο 5% για όλες τις κατηγορίες ξενοδοχείων, με μέγιστο όριο τα 5 δωμάτια.
Γυναίκα με αμαξίδιο σε παραλία της Γαλλίας.
(φωτογραφία: Reuters/Eric Gaillard)
«Θέλαμε να βάλουμε την Ελλάδα στο χάρτη των προσβάσιμων χωρών», επισημαίνει η Βίκη Βράκα, συνιδρύτρια της ΚΟΙΝΣΕΠ «Αμφιτρίτη», που από το 2013 λειτουργεί τη διαδικτυακή πύλη «Greece4all», όπου οι δημιουργοί της –άτομα με αναπηρία τα ίδια– καταγράφουν και αξιολογούν – έχοντας κάνει προηγουμένως αυτοψία– τις προσβάσιμες υποδομές (π.χ. ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια, αρχαιολογικούς χώρους, αξιοθέατα, μουσεία, παραλίες) σε Αθήνα, Χαλκιδική, Θεσσαλονίκη, Ρόδο, Κέρκυρα, ενώ τώρα αναμένεται να ανέβει στο σάιτ και η Πελοπόννησος «Ήταν μια πληροφορία που έλειπε. Όταν ξεκινήσαμε, ψάχναμε από το μηδέν, δεν είχαμε πού να πιαστούμε. Στόχος μας είναι να μπορέσουμε να προσφέρουμε και υπηρεσίες τουριστικού γραφείου. Δυστυχώς, είμαστε βαθιά ρατσιστές, ακόμη και ο οίκτος για τα άτομα με αναπηρία είναι ρατσισμός. Φερόμαστε σαν να θέλουμε να κρύψουμε αυτούς τους ανθρώπους. Εμείς τους λέμε: "Βγείτε έξω γιατί υπάρχουν, έστω και μικρές, δυνατότητες να ζήσετε όπως κάθε άλλος!". Όντως, τα περισσότερα ξενοδοχεία δεν είναι προσβάσιμα, κυρίως αυτά είναι τεσσάρων και πέντε αστέρων, κάτι που σημαίνει πως ο μέσου και χαμηλού εισοδήματος επισκέπτης δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα έξοδα. Άλλα μπορεί να έχουν ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια, αλλά δεν διαθέτουν, για παράδειγμα, ράμπες στην είσοδο και τους κοινόχρηστους χώρους. Ειδικά τα προσβάσιμα καφέ είναι ελάχιστα. Τα περισσότερα έχουν την τουαλέτα τους στο υπόγειο ή στο πατάρι. Πολλοί επαγγελματίες ισχυρίζονται: "Αφού δεν βλέπω τα άτομα με αναπηρία, γιατί να επενδύσω να κάνω προσβάσιμη την επιχείρησή μου; Πώς θα κάνω απόσβεση;".
Είναι, όμως, φαύλος κύκλος, για να υπάρξει εισροή πρέπει να υπάρξουν υποδομές. Το να διαθέτεις προσβάσιμες υποδομές και φιλικούς στα άτομα με αναπηρία προορισμούς δεν είναι φιλανθρωπία, αλλά επιχειρηματική κίνηση. Συνήθως, για παράδειγμα, προτιμούν τις σεζόν με χαμηλότερη κίνηση, οπότε δίνεται η δυνατότητα σε έναν ξενοδόχο, αλλά και στη χώρα, να επιμηκύνουν την τουριστική περίοδο. Εξάλλου, τα άτομα με αναπηρία και τα εμποδιζόμενα άτομα (από άτομα με κινητική, αισθητηριακή και ψυχική αναπηρία μέχρι τους ηλικιωμένους και τους ανθρώπους που έχουν σπάσει το πόδι τους) αποτελούν το 25% του πληθυσμού. Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει μια συστηματική πολιτική για τον προσβάσιμο τουρισμό, παρά μόνο αποσπασματικές
πρωτοβουλίες», καταλήγει η κ. Βρακά.
Η πιο φωτεινή τέτοια κίνηση, πιθανότατα, στη χώρα μας είναι εκείνη του συλλόγου ατόμων με κινητικά προβλήματα «Περπατώ» στην Κομοτηνή, που αποτελεί, πλέον, την πόλη-πρότυπο για την προσβασιμότητα στην Ελλάδα. «Μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που προσφέρουμε, άνθρωποι που θεωρούνται τελειωμένες υποθέσεις, που δεν είχαν βγει από το σπίτι τους, έχουν την ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν, να δουν ότι υπάρχει διέξοδος σε πράγματα που δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι μπορούσαν να κάνουν, όπως ο τουρισμός.
Να διεκδικήσουν την αυτονομία τους και να ενταχθούν στην κοινωνική ζωή. Συγκεκριμένα, οι δράσεις μας περιλαμβάνουν από ημέρες παραολυμπιακών αθλημάτων στα σχολεία μέχρι καταδύσεις με κανό στον Νέστο και από θεραπευτική ιππασία στον Νέο Σκοπό Σερρών και παρατήρηση πουλιών στο δάσος της Δαδιάς μέχρι σκούμπα ντάιβινγκ και μπάνιο στη θάλασσα. Εδώ και οκτώ χρόνια υλοποιούμε το πρόγραμμα "Ανοιχτές θάλασσες για όλους" σε επτά σημεία της παραλιακής ζώνης Φαναρίου-Αρωγής, όπου τοποθετήσαμε ειδικό πατάκι για να μπορεί να τσουλήσει το αμαξίδιο μέχρι τη θάλασσα, ενώ έχουμε και αμαξίδια με φουσκωτές ρόδες που επιπλέουν. Σε αυτές τις δραστηριότητες, καλούμε όλο τον κόσμο να συμμετέχει, ανάπηροι και μη. Καταφέραμε, έτσι, να εκπαιδεύσουμε και την κοινωνία της Κομοτηνής να μάθει να ζει με το διαφορετικό, τον κόσμο της αναπηρίας. Χάρη στις παρεμβάσεις μας, επιπλέον, πετύχαμε να τοποθετηθούν 800 ράμπες στα πεζοδρόμια της πόλης, στα αστικά λεωφορεία, να δημιουργηθούν σε κεντρικά σημεία πάρκινγκ για ΑμεΑ, να γίνουν προσβάσιμα όλα τα δημόσια κτίρια και τα σχολεία, όπως και το 80% των ξενοδοχείων της πόλης. Επίσης, πολλά καφέ και χώροι εστίασης τοποθετούν κι αυτά στην είσοδό τους κατάλληλη ράμπα.
Σπάσαμε την απομόνωση και τον αποκλεισμό των ατόμων με αναπηρία. Παρατηρείται, μάλιστα, το φαινόμενο άνθρωποι με αναπηρία από άλλες περιοχές να έρχονται στην Κομοτηνή για τις δράσεις μας και να μένουν μόνιμα στην πόλη», σημειώνει ο πρόεδρος του συλλόγου και παραολυμπιονίκης Αλέξαν- δρος Ταξιλδιάρης. Τα άτομα με κινητικά προβλήματα έχουν, δίχως αμφιβολία, το δικαίωμα να ζήσουν στο έπακρο την εμπειρία της φύσης και των extreme sports; Αυτό υπογραμμίζουν και οι Health Guardians, οι διαχειριστές του καταφυγίου του Χιορτάτη Γιώργος Μπαϊρακτάρης και η σύζυγός του Σουζάνα Γεωργουλή, που εδώ και ένα χρόνο οργανώνουν ορειβατικές διαδρομές, αλλά και αθλήματα όπως τοξοβολία και σκοποβολή, στο όρος της Θεσσαλονίκης για άτομα με αναπηρία.
«Είχαμε μια εμπειρία ως ερυθροσταυρίτες στο να συνοδεύουμε άτομα με αναπηρία σε εκδρομές και αποφασίσαμε να το κάνουμε και στο βουνό. Μας περνούσαν για τρελούς. Με τα ειδικά off road αμαξίδια που τους παρέχουμε μπορούν τα άτομα με αναπηρία να κάνουν πορείες και αναβάσεις στις πλαγιές του Χορτιάτη, σε ύψος 1.000 μέτρων. Συνοδεύσαμε, μάλιστα, πέρσι και τον Λεωνίδα, έναν 30χρονο παραπληγικό, στην αναρρίχησή του στη δεύτερη ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου, το Σκολειό. Παράλληλα, μέσω ειδικού εξοπλισμού, όπως ενός αμαξιδίου που μπορεί να κινηθεί στην άμμο, πραγματοποιούμε εκδρομές ακόμη και σε μη προσβάσιμες παραλίες, όπου τα άτομα με αναπηρία καταπιάνονται και με το υποβρύχιο ψάρεμα και τη βαρκάδα, ενώ διοργανώνουμε κι επισκέψεις στα μνημεία και τα μουσεία της Θεσσαλονίκης. Από εκεί που ήταν κλεισμένοι στο σπίτι και διστακτικοί να βγουν έξω, νιώθουν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα, υπερνικούν φόβους. Μια μαραθωνοδρόμος, μάλιστα, ημιπληγική λόγω εγκεφαλικού που είχε κλειστεί στον εαυτό της, φοβόταν να επιστρέψει στον Χιορτάτη με αμαξίδιο, όπου έτρεχε κάποτε μεγάλες αποστάσεις. Και όμως, ξεπέρασε το φόβο της ανάμνησης, επανακοινωνικοποιήθηκε και έχει έρθει τρεις φορές», μας λέει ο κ. Μπαϊρακτάρης.
Διακοπές από την αναπηρία
Πώς θα σας φαινόταν, αλήθεια, ένα ξενοδοχείο όπου όλα του τα δωμάτια και οι κοινόχρηστοι χώροι είναι πλήρως προσβάσιμοι από άτομα με κινητική αναπηρία; Ουτοπία; Κάθε άλλο! Υπάρχουν (μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού) και στη χώρα μας). Ένα από αυτά είναι η «Villa Sevasti», η οποία λειτουργεί στους πρόποδες του Ολύμπου από το 2008. «Εργαζόμενος ως γυμναστής-θεραπευτής σε ένα φορέα στη Γερμανία για 25 χρόνια, όπου και συνόδευα άτομα με αναπηρία σε εκδρομές σε όλη την Ευρώπη έβλεπα ότι υπήρχε μεγάλη δυσκολία να βρουν προσβάσιμα ξενοδοχεία. Αυτό, παράλληλα με το γεγονός ότι το 2000 έμεινα για έξι μήνες σε αναπηρικό αμαξίδιο λόγω εγκεφαλικού, με οδήγησε να δημιουργήσω ένα πλήρως προσβάσιμο ξενοδοχείο. Όλα τα δωμάτια, ενδεικτικά, είναι εξοπλισμένα με ηλεκτρικά κρεβάτια και ράμπες και κρατήματα στο μπάνιο, ενώ υπάρχει και ειδικό γερανάκι για αυτούς που χρησιμοποιούν την πισίνα. Ταυτόχρονα, όσοι επιθυμούν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν γυμναστική νερού και οποιαδήποτε φυσιοθεραπεία και αγωγή ακολουθούσαν και πριν, αλλά και μαθήματα κολύμβησης στην Αλυκή, όπου έχω δημιουργήσει μια προσβάσιμη παραλία με ράμπα, καρότσια νερού και ειδικά διαμορφωμένα ντουζ και αποδυτήρια. Δεν ήθελα να δημιουργήσω κάτι που να θυμίζει νοσοκομείο, οι άνθρωποι εδώ δεν ήρθαν για θεραπεία, αλλά για διακοπές. Ούτε ένα περιβάλλον ιδρυματοποίησης, αλλά συνύπαρξης. Το 70% των επισκεπτών –που σε ποσοστό 98% είναι από το εξωτερικό– είναι μη ανάπηροι. Δεν πρόκειται να ξεχάσω αυτό που μου είπε ένας επισκέπτης με σκλήρυνση κατά πλάκας από το Μόναχο: «Κάνω διακοπές από την αναπηρία μου». Όλες οι δράσεις, από τις εξορμήσεις στη Βεργίνα και το Δέλτα του Αξιού μέχρι τα μαθήματα μαγειρικής που κάνουμε, γίνονται από κοινού. Το πρόβλημα στην αναπηρία δεν είναι το καρότσι, αλλά το μυαλό και η ψυχή εκείνων που θεωρούν αυτούς τους ανθρώπους καημένους», επι- σημαίνει ο Φώτης Χαλκίδης, διευθυντής του ξενοδοχείου.
Οι Health Guardians, που διοργανώνουν ορειβατικές διαδρομές για άτομα με αναπηρία,
μαζί με τον Λεωνίδα, έναν νεαρό με παραπληγία,
κατά την περσινή ανάβασή του στη δεύτερη ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου.
Το SEATRAC εξαπλώνεται
Αλήθεια, όμως, τη στιγμή που η Πορτογαλία εφαρμόζει από το 2005 το φιλόδοξο σχέδιο «Παραλίες για όλους» έχοντας ήδη κάνει προσβάσιμες 194 ακτές της, τι ακριβώς συμβαίνει με την προσβασιμότητα των ελληνικών θαλασσών; «Η ιδέα για το SEATRAC γεννήθηκε το 2009, όταν ο τότε αντινομάρχης Αχαΐας Γεράσιμος Φεσσιάν, χρήστης αμαξιδίου ο ίδιος, ζήτησε κάτι για να μπαίνει στη θάλασσα μόνος του, χωρίς βοήθεια, και απευθύνθηκε στο Εργαστήριο Τεχνικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Από ακαδημαϊκή αφέλεια είπα μπορούμε, δεν υπήρχε κάτι τέτοιο. Το 2010, αρχίσαμε να το χρησιμοποιούμε πιλοτικά. Αποτελείται από μια σιδηροτροχιά που μεταφέρει το χρήστη αμαξιδίου μέσα κι έξω από το νερό. Η συσκευή χρησιμοποιεί την ηλιακή ενέργεια, κάνοντάς την ενεργειακά αυτόνομη και φιλική προς το περιβάλλον, ενώ είναι μη μόνιμη εγκατάσταση, καθώς τοποθετείται στην αρχή της θερινής περιόδου και αφαιρείται μετά το πέρας αυτής. Αποτελεί παγκόσμια πατέντα κατοχυρωμένη σε Ελλάδα, Ευρώπη και Αμερική. Έχει αγαπηθεί από τον κόσμο. Θυμάμαι πως σε μια από τις πρώτες παραλίες που την εγκαταστήσαμε, στον Άγιο Βασίλη της Πάτρας, στην αρχή όταν ο κόσμος έβλεπε τα πρώτα άτομα με αναπηρία κοίταγε λοξά. Πια, κανένας δεν γυρίζει, σαν να βλέπει κάτι διαφορετικό. Επίσης, όλο το πεζοδρόμιο είναι γεμάτο μηχανάκια, με εξαίρεση τις τρεις θέσεις πρόσβασης στο SEATRAC.
Έχω δει ανθρώπους να δακρύζουν, άλλους να μπαίνουν για πρώτη φορά στη θάλασσα και άλλους να νοικιάζουν εποχιακή κατοικία για να είναι κοντά σε SEATRAC. Πλέον, φθάνουμε τους 50 δήμους και ανάλογο αριθμό παραλιών που είναι προσβάσιμες σε όλη τη χώρα (π.χ Τήνος, Σαντορίνη, Βόλος, Καλαμάτα, Νέοι Επιβάτες). Έχουν αγοραστεί 18 SEATRAC για 18 δήμους από την Περιφέρεια Αττικής (π.χ. Γλυφάδα, Αλεποχώρι, Βούλα, Πόρτο Ράφτη), ενώ ώς του χρόνου θα εγκατασταθούν άλλες 17. Ολοένα και περισσότερες τοπικές αρχές δείχνουν ενδιαφέρον. Δεν λείπουν, ωστόσο, και οι ελάχιστες αντιδράσεις. Πέρυσι, στη Νέα Μάκρη, μάλλον ένας ξενοδόχος με κατήγγειλε στο Λιμεναρχείο ότι δεν ήταν νόμιμη η εγκατάσταση. Μέσα Ιουνίου, φτιάξαμε την πιο προσβάσιμη παραλία της χώρας στις Μπενίτσες της Κέρκυρας, με κατάλληλο διάδρομο, χώρο σκίασης, ντουζ, τουαλέτες και αποδυτήρια. Στόχος μου είναι το SEATRAC να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος του προσβάσιμου τουρισμού στην Ελλάδα», επισημαίνει ο Ιγνάτιος Φωτίου, υποψήφιος διδάκτωρ στο Εργαστήριο Τεχνικής Μηχανικής και συνιδρυτής της ΤΟΒΕΑ ΕΠΕ, τεχνοβλαστού του Πανεπιστημίου Πατρών, που από το 2012 έχει αναλάβει την εμπορική εξέλιξη του SEATRAC.