03/06/2022
Ο πλανήτης στην κούπα μας
Από τη βιώσιμη μόδα και μια ζωή χωρίς πλαστικό ώς την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας και της οικιακής κατασπατάλησης του νερού, η σωτηρία του κόσμου περνάει (και) από το δικό μας χέρι.
κείμενο: Σπύρος Ζωνάκης
«Μην πανικοβάλλεσαι. Θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο, αλλά δεν ξέρουμε από πού να αρχίσουμε. Πελαγώνουμε και αφήνουμε το αίσθημα της ανεπάρκειας να μας παραλύσει. Εκείνο που χρειάζονται όσοι θέλουν να βάλουν τη δικαιοσύνη στη ζωή τους είναι η ευγενική υπενθύμιση, όχι ο πανικός».
Με αυτά τα λόγια ξεκινάει το βιβλίο της «Everyday justice. The global impact of our daily choices» («Καθημερινή δικαιοσύνη. Ο οικουμενικός αντίκτυπος των καθημερινών μας επιλογών») η συγγραφέας Τζούλι Κλόουσον (Julie Claw- son), από τους σκαπανείς του κινήματος για έναν συνειδητό τρόπο ζωής στις ΗΠΑ. Τι ήταν, ωστόσο, εκείνο που της γέννησε τη σκέψη πως κάθε μας απόφαση έχει τη διάσταση της ηθικής επιλογής και επιδρά στις ζωές χιλιάδων συνανθρώπων μας και στο περιβάλλον;
«Όλα ξεκίνησαν όταν άκουσα μια ομιλία σχετικά με το πώς μεγάλες εταιρείες αναψυκτικών είχαν βάλει το χέρι τους στη γενοκτονία στο Νταρφούρ, καθώς ήθελαν να διαφυλάξουν τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές εκεί. Σοκαρίστηκα αναλογιζόμενη πως το τι θα επιλέξω να πιω στην καφετέρια θα επηρεάσει τη ζωή τόσων ανθρώπων. Ακόμη κι η μπανάνα που τρώω για πρωϊνό έχει μια ηθική διάσταση. Αγοράζοντας αυτήν την μπανάνα, υποστηρίζω όσα αυτή αντιπροσωπεύει, όπως εάν καλλιεργήθηκε από αγρότες που δούλευαν σε συνθήκες εργασιακής σκλαβιάς. Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι μικρά ηθικά βήματα κάθε μέρα. Να αγοράσουμε, για παράδειγμα, μια σοκολάτα προϊόν δίκαιου εμπορίου, να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε πλαστικά μπουκάλια. Κάθε χρόνο, πετιούνται στις ΗΠΑ 50 δισεκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια, που απαιτούν ποσότητα πετρελαίου όση για να κινηθούν ένα εκατομμύριο αυτοκίνητα για ένα χρόνο. Επίσης, ελέγχοντας τη θερμοκρασία του σπιτιού μας, επιδρούμε στον πλανήτη. Ας χαμηλώσουμε, απλά, το θερμοστάτη το χειμώνα. Για κάθε βαθμό που τον κατεβάζουμε, μειώνουμε κατά 3% την κατανάλωση ενέργειας», λέει η κ. Κλόουσον στη «σχεδία».
«Το 34,8% των μορίων πλαστικού στους ωκεανούς προέρχεται από τη βιομηχανία της μόδας». Φωτογραφία: Unsplash/Naja Bertolt Jensen
ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΜΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ
Το δρόμο που την οδήγησε σε μια ζωή με μειωμένο οικολογικό αποτύπωμα και ελαχιστοποίηση των απορριμμάτων της εξηγεί η μπλόγκερ και χειροτέχνης Άννα Δραγατσίκα. «Προσπαθούσα να πείσω μια φίλη να ανακυκλώνει και η απάντησή της ήταν “Μα δεν δουλεύει η ανακύκλωση”. Τα στοιχεία δείχνουν ότι θάβουμε στις χωματερές το 82% των απορριμμάτων, ανακυκλώνουμε το 16% και μετατρέπουμε σε κομπόστ το 2%. Καθημερινά χρησιμοποιούμε πλαστικά μιας χρήσης, ενώ μόνο το 16% των παραγόμενων πλαστικών ανακυκλώνεται. Ένιωσα πάρα πολύ ένοχη όταν συνειδητοποίησα ότι τα ποτηράκια μιας χρήσης του καφέ δεν ανακυκλώνονται. Οπότε, έβγαλα από το ντουλάπι μια κούπα μπαμπού που μου είχε κάνει δώρο μια καλή φίλη και είπα: “από εδώ και πέρα καφές πακέτο στη δική μου κούπα”. Ξόδευα καθημερινά πλαστική μεμβράνη για να καλύψω το μπολ της σαλάτας, το μπολ με το φαγητό που περίσσεψε, ένα μισοφαγωμένο φρούτο που ήθελα να βάλω στο ψυγείο. Βρήκα, λοιπόν, ότι μπορώ να κερώσω ύφασμα και να το χρησιμοποιώ για κάλυμμα τροφίμων. Κατανάλωνα απίστευτα πολλά πλαστικά σφουγγαράκια μπάνιου, τα οποία σε ένα μήνα έπρεπε να πεταχτούν. Έφτιαξα, λοιπόν, σφουγγαράκια από παλιές πετσέτες μου», μας λέει.
Η κ. Δραγατσίκα μαζεύει και πράγματα από τα σκουπίδια, από επιπλάκια ώς χαρτόκουτες. «Θα τα περιποιηθώ, θα τα βάψω και θα τα επαναχρησιμοποιήσω. Με μια ομάδα φίλων, φτιάχνουμε μολυβοθήκες από πλαστικό, από παλιά τενεκεδάκια έχουμε φτιάξει κοσμήματα και θήκες για τις βελόνες. Τα χαρίζουμε, μάλιστα, και σε συλλόγους για τα παζάρια τους». «Ακούμε συχνά: “Εγώ θα αλλάξω τον κόσμο;”. Πιστεύουμε ότι δεν έχουμε τη δύναμη. Και όμως, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ατομική μας ευθύνη δεν θα μας βγάλει από τη βολή μας», επισημαίνει στη «σχεδία» η creative director και δημιουργός του «A Shiny Day» (ashinyday.com) Αλεξάνδρα Διονά, που έχει βάλει την εξοικονόμηση ενέργειας και τις αρχές του κινήματος των μειωμένων αποβλήτων («low waste») για τα καλά στη ζωή της. «Η πρώτη κίνηση που έκανα ήταν να πάρω το δικό μου μεταλλικό ανοξείδωτο παγούρι, ώστε να μη χρησιμοποιώ πλαστικά μπουκάλια. Μετά, έφτιαξα τα δικά μου πάνινα πουγκιά όπου βάζω τα τρόφιμα που ψωνίζω, ξηρούς καρπούς, όσπρια, λαχανικά φρούτα, και όσα δεν μπορώ να τα βρω χύμα φροντίζω να τα προμηθεύομαι σε γυάλινες συσκευασίες, ώστε να μπορώ να τις επαναχρησιμοποιήσω. Έχω, δε, έναν μεγάλο χώρο στον οποίο συγκεντρώνω τα απορρίμματα που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Χαρακτηριστικά, ένα μεταλλικό δοχείο ή ένα γυάλινο βάζο θα το βάψω και θα το κάνω κηροπήγιο. Έχω έναν κάδο για τα ανακυκλώσιμα υλικά και έναν για κομπόστ. Το υγρό της κομποστοποίησης, μάλιστα, το ρίχνω ως λίπασμα στα φυτά του μπαλκονιού. Το επόμενο βήμα που θέλω να κάνω είναι να συγκεντρώνω το νερό της βροχής σε βαρέλια και να ποτίζω με αυτό. Ακόμη και τα καθαριστικά που χρησιμοποιώ είναι από φυσικά αιθέρια έλαια, μη τοξικά, σε συσκευασία από ανακυκλωμένο πλαστικό που βρέθηκε στη θάλασσα. Προσπαθώ, δε, να φτιάχνω και τα δικά μου με σόδα, λεμόνι και ξύδι», υπογραμμίζει.
ΗΛΙΑΚΗ ΦΟΡΤΙΣΗ
Ακρογωνιαίος λίθος, κατά την κ. Διονά, της μείωσης του ενεργειακού μας αποτυπώματος είναι να κάνουμε συνειδητή χρήση των μας ηλεκτρικών συσκευών. «Έχω γίνει, χαρακτηριστικά, πολύ μεθοδική με το ψυγείο. Όταν μαγειρεύω, σκέφτομαι πρώτα τι θα χρειαστώ και τα βγάζω όλα μαζί από το ψυγείο. Καθετί που χρησιμοποιώ το βάζω στο τραπέζι και μόλις τα χρησιμοποιήσω όλα, ανοίγω το ψυγείο και τα βάζω μέσα. Επίσης, μπορούμε να αναζητήσουμε συσκευές που δεν χρειάζονται ρεύμα. Για παράδειγμα, έναν φορτιστή για το κινητό που φορτίζει με τον ήλιο. Υπάρχουν και τέτοια φωτιστικά και άλλες τέτοιες μικρές συσκευές και στην Ελλάδα».
H κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση και ψύξη στα κτίρια αποτελεί το 40% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Σημαντικά ποσά ενέργειας, που φθάνουν το 20%, μπορούν να εξοικονομηθούν χωρίς το παραμικρό οικονομικό κόστος, αλλάζοντας μόνο απλές καθημερινές συνήθειες των χρηστών της ενέργειας όπως σωστή χρήση των παραθύρων και σκιάστρων (φυσικός φωτισμός, σκίαση, αερισμός, αναδιάταξη επίπλων), κλείσιμο των εξωτερικών σκιάστρων και των κουρτινών τις κρύες νύχτες του χειμώνα, για να διατηρείται η ζέστη μέσα στο χώρο, σωστή ρύθμιση του θερμοστάτη (το χειμώνα 19-20°C και το καλοκαίρι 25-26 °C), τακτικό ξεσκόνισμα των φωτιστικών συστημάτων. Υπάρχουν και επεμβάσεις χαμηλού κόστους, όπως αντικατάσταση λαμπτήρων με νέους υψηλής απόδοσης (CLF, νατρίου για εξωτερικό φωτισμό, LED κλπ), εφαρμογή αισθητήρων κίνησης ή χρονοδιακοπτών για χώρους που δεν χρειάζονται συνεχή φωτισμό, αισθητήρες φωτισμού με φωτοκύτταρα που ανάβουν και σβήνουν τα φώτα σύμφωνα με τη διαθέσιμη ποσότητα φωτός ημέρας, αντικατάσταση παλαιών συσκευών με υψηλής ενεργειακής απόδοσης και ένδειξης energystar», μας λέει ο περιβαλλοντολόγος δρ. Βάιος Κώτσιος.
Μπορεί το συνολικό φορτίο που χρειάζεται για να ζεσταθεί ένα κτίριο να είναι όσο η ισχύς ενός σεσουάρ μαλλιών (1,3 κιλοβάτ;). Τόσες είναι οι ενεργειακές ανάγκες ενός παθητικού κτιρίου. «Ένα παθητικό σπίτι λειτουργεί σαν θερμός, με αποτέλεσμα να χρειάζεται ελάχιστη ενέργεια προκειμένου να θερμανθεί και να ψυχθεί. Εφόσον σχεδιαστεί σωστά, θα χρειαστεί λιγότερες από 15 κιλοβατώρες ανά τετραγωνικό το χρόνο για θέρμανση και ψύξη. Δηλαδή, το 1/10 μιας συνηθισμένης κατανάλωσης», σημειώνει ο πολιτικός μηχανικός Στέφανος Παλλαντζάς, πρόεδρος του ΔΣ του Ελληνικού Ινστιτούτου Παθητικού Κτιρίου. Πώς μπορεί, αλήθεια, να γίνει ένα κτίριο παθητικό; «Το πρώτο που κοιτάμε είναι να έχουμε ένα κτίριο που όλο του το εξωτερικό κέλυφος θα είναι σωστά μονωμένο ώστε να μην έχει απώλειες. Το δεύτερο που σχεδιάζουμε σωστά είναι τα κουφώματα, αυτά που βάζουμε σήμερα έχουν διπλάσιες απώλειες από αυτές που θα έπρεπε. Το τρίτο που ελέγχουμε σε ένα παθητικό σπίτι είναι η αεροστεγανότητά του. Θέλουμε να μην έχει απώλειες ενέργειας από χαραμάδες ή ανοίγματα, αποφεύγοντας τις λεγόμενες θερμογέφυρες. Στη συνέχεια, χρησιμοποιούμε μηχανικό σύστημα αερισμού με ανάκτηση θερμότητας, δηλαδή ένα σύστημα το οποίο ανανεώνει συνεχώς τον αέρα μέσα στο κτίριο χωρίς όμως να πέφτει η θερμοκρασία. Επιπλέον, χρησιμοποιούμε τεχνολογίες φωτισμού χαμηλής κατανάλωσης, ηλεκτρικές συσκευές της καλύτερης δυνατής ενεργειακής απόδοσης. Βάζοντας σε ένα παθητικό κτίριο ηλιοθερμικά ή φωτοβολταϊκά συστήματα, μπορεί να παράγει ίση ή και περισσότερη ενέργεια από αυτή που καταναλώνει. Χάρη στο φωτοβολταϊκό σύστημα 3,5 κιλοβάτ που έχω εγκαταστήσει έχω περίσσευμα περίπου 1.200 κιλοβατώρες ετησίως», μας εξηγεί ο κ. Παλλαντζάς.
Η εξοικονόμηση ενέργειας,όπως υπογραμμίζει, είναι αυτοχρηματοδοτούμενη. «Πριν μετατραπεί σε παθητικό, για το σπίτι μου χρειαζόμουν 3,5 τόνους πετρέλαιο κάθε χειμώνα, κοντά 4.000 ευρώ το χρόνο για ψύξη και θέρμανση. Με τα ίδια χρήματα, καλύφθηκε η ενεργειακή αναβάθμιση, μην επιβαρύνοντας το περιβάλλον και έχοντας καλύτερη ποιότητα ζωής. Μέχρι τώρα, έχουμε στην Ελλάδα επτά πιστοποιημένα παθητικά κτίρια, ενώ πολύ σύντομα θα έχουμε πάνω από 20. Το παθητικό κτίριο είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας», προσθέτει.
ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΒΡΥΣΕΣ
Σε πρόσφατη έκθεσή της η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Κέρκυρας δημοσιεύει ορισμένα άκρως εντυπωσιακά στοιχεία για την υπερκατανάλωση νερού στη χώρα μας. Σύμφωνα με αυτήν, 150 λίτρα είναι η μέση ποσότητα νερού που χρησιμοποιεί ο καθένας μας καθημερινά για να πλύνει και να μαγειρέψει, ενώ όταν αφήνουμε ανοιχτή τη βρύση επί πέντε λεπτά πλένοντας τα δόντια ή κατά τη διάρκεια του ξυρίσματος, η σπατάλη νερού μπορεί να φτάσει και τα 20 λίτρα. Αυτό, ενδεικτικά, για 100.000 χιλιάδες κατοίκους (όσο οι κάτοικοι της Κέρκυρας) ισοδυναμεί με 2.000 κυβικά μέτρα νερού την ημέρα. Παράλληλα, το ντους απαιτεί λιγότερη από τη μισή ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται, συνήθως, σε ένα μπάνιο.
«Αντί να σχεδιάζουμε αύξηση της προσφοράς, πρέπει να κατευθυνθούμε σε μείωση της κατανάλωσης. Υπάρχουν διάφορα μέτρα που μπορεί να κάνει ο καθένας μας, όπως η τοποθέτηση ακροφυσίων στις βρύσες που, ενώ δίνουν την ίδια αίσθηση παροχής νερού, η κατανάλωση είναι πολύ χαμηλότερη ή οι αυτόματοι διακόπτες νερού με αισθητήρες κίνησης. Ακόμη και τα καζανάκια διπλής ροής (υπάρχουν δύο κουμπιά και πατώντας το ένα αδειάζει μικρότερη ποσότητα νερού), τα οποία παρουσιάζουν εξοικονόμηση ύψους έως και 70%, δηλαδή 11 λίτρων νερού ημερησίως ανά άτομο. Να χρησιμοποιούμε τη λεκάνη με το νερό όπου πλύναμε τα φρούτα και τα λαχανικά για να ποτίσουμε τα λουλούδια μας ή συστήματα ποτίσματος με σταγόνα, να πλένουμε το αυτοκίνητο με κουβά και σφουγγάρι και να σκουπίζουμε την αυλή ή το μπαλκόνι, αντί να τα πλένουμε με λάστιχο. Η κατανάλωση νερού μπορεί να μειωθεί τουλάχιστον στο μισό, χωρίς ουσιαστικά να επηρεαστεί η κοινωνία», επισημαίνει η ερευνήτρια σε ζητήματα περιβάλλοντος Ερμιόνη Φρεζούλη.
«Από εκεί και πέρα, υπάρχουν και πιο σύνθετες παρεμβάσεις, όπως η κατασκευή δεξαμενών συλλογής βρόχινου νερού στις στέγες των κτιρίων, η επαναχρησιμοποίηση των γκρίζων νερών ή η εγκατάσταση διπλών δικτύων, ούτως ώστε το νερό από το ντουζ ή το νιπτήρα να επαναχρησιμοποιείται στο καζανάκι ή και να τροφοδοτεί εξωτερικές βρύσες για καθάρισμα αυλών και πότισμα κήπων. Επειδή, όμως, αυτές οι παρεμβάσεις είναι πιο περίπλοκες και διόλου αμελητέου κόστους, χρειάζεται η υποστήριξη της πολιτείας, δεν αρκεί μονάχα η ατομική ευθύνη. Αντί να διατίθενται χρήματα για τη δημιουργία νέων αφαλατώσεων ή φραγμάτων αμφίβολης αποτελεσματικότητας, θα πρεπε να επιδοτείται η εγκατάσταση τέτοιων εξοπλισμών σε παλιές κατοικίες ή να προβλεφθεί η κατασκευή ομβροδεξαμενών σε κάθε νέο κτίριο», συμπληρώνει η κ. Φρεζούλη.
ΕΠΙΔΟΤΟΥΜΕΝΗ ΣΥΛΛΟΓΗ
Την ευθύνη μας ως απλών καταναλωτών στο σπάσιμο του φαύλου κύκλου της εργασιακής εκμετάλλευσης και της περιβαλλοντικής καταστροφής που διαιωνίζει η γρήγορη μόδα και πώς μπορούμε να κάνουμε την ηθική και βιώσιμη μόδα πράξη αναδεικνύει η Φιόρη Ζαφειροπούλου, συντονίστρια Ελλάδας του παγκόσμιου κινήματος Fashion Revolution «Μαχόμαστε για μία διαφανή, ασφαλή, καθαρή βιομηχανία μόδας. Η μόδα είναι η δεύτερη βιομηχανία σε απασχόληση θυμάτων εργασιακής δουλείας μετά από εκείνη των ηλεκτρονικών. Το μεγαλύτερο ποσοστό ρούχων στη χώρα μας παράγεται από θύματα εργασιακής σκλαβιάς. Από την άλλη, η βιομηχανία της μόδας είναι και ο δεύτερος μεγαλύτερος μολυντής του περιβάλλοντος. Ο πολυεστέρας αντιπροσωπεύει περίπου το 60% της παγκόσμιας παραγωγής ινών, ένα κοινό πλαστικό, κατασκευασμένο από αργό πετρέλαιο. Όταν πλένουμε ρούχα φτιαγμένα από συνθετικές ίνες όπως ο πολυεστέρας, ρίχνουμε χιλιάδες μικροπλαστικά στις πλωτές οδούς μας. Το 34,8% των μορίων πλαστικού στους ωκεανούς προέρχεται από τη βιομηχανία της μόδας, ενώ εκκρίνει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ ό,τι οι αερομεταφορές και η ναυτιλία μαζί. Εμείς θέτουμε τα ερωτήματα “ποιος έφτιαξε τα ρούχα μου;” και “από τι είναι φτιαγμένα”. Όταν ένα ρούχο κοστίζει πέντε και δέκα ευρώ, κανείς από την εφοδιαστική αλυσίδα παραγωγής τους δεν έχει πληρωθεί, από τους αγρότες στα χωράφια και τους νηματοποιούς μέχρι τους βαφείς και τους ράφτες. Αυτό που πρέπει να κάνουμε ως καταναλωτές είναι να επιλέγουμε ρούχα από καθαρή φυτική προέλευση, βαμβακερά, λινά, από βισκόζη, από φυτικά δέρματα, όπως από μανιτάρια, πορτοκάλια.
Πριν από πέντε χρόνια, ήταν μόλις τρία τα eco brands (οικολογικές μάρκες) στη χώρα μας, τώρα είναι προς αξιολόγηση πάνω από 100. Επιπλέον, πρέπει να κρατούμε τα ρούχα μας όσο περισσότερο γίνεται, να δίνουμε περισσότερα χρήματα και να αγοράζουμε λιγότερα, να τα πλένουμε λιγότερο, να τα επιδιορθώνουμε, να τα ανταλλάσσουμε, να χρησιμοποιούμε μεταχειρισμένα», μας λέει η κ. Ζαφειροπούλου, που το 2014 ίδρυσε το κοινωνικό εργοστάσιο μόδας Soffa στην Αθήνα, όπου απασχολούνται θύματα εμπορίας κα εργασιακής σκλαβιάς. «Σκοπός μας είναι να δίνουμε εργασία στα θύματα που προκαλεί η μόδα και να λειτουργούμε με τέτοιον τρόπο ώστε όχι μόνο να μην καταστρέφουμε το περιβάλλον αλλά να το αναγεννάμε. Η παραγωγή γίνεται με μηδενική φύρα από εντόπια υλικά, βιώσιμης καλλιέργειας λινάρια, βαμβάκι, βισκόζη, από βίγκαν δέρματα, ανακυκλωμένο πολυεστέρα και ανακυκλώσιμα υφάσματα».
Η ΕΞΟΙΚΟΝΌΜΗΣΗ
1. Γεμίζουμε ένα ποτήρι με νερό πριν αρχίσουμε το ξύρισμα, αντί να αφήσουμε τη βρύση ανοιχτή.
2. Προτιμούμε το σύντομο ντους με μέτρια πίεση, αντί να γεμίζουμε με νερό την μπανιέρα σας.
3. Δεν ξεχνάμε να σκεπάζουμε την κατσαρόλα, όταν βράζουμε οτιδήποτε.
4. Δεν τοποθετούμε το ψυγείο κοντά σε ηλεκτρική κουζίνα, καλοριφέρ ή άλλη πηγή θερμότητας και φροντίζουμε να αερίζεται καλά η πλάτη του.
5. Προτιμούμε ανεμιστήρες οροφής.
6. Χρησιμοποιούμε βραστήρα για να βράσουμε το νερό για το μαγείρεμα.
7. Πλένουμε τα πιάτα σε μικρή λεκάνη και όχι αφήνοντας ανοιχτή τη βρύση του ζεστού νερού.
8. Δεν ανοιγοκλείνουμε την πόρτα του φούρνου όταν είναι σε λειτουργία.
9. Μονώνουμε τον ηλεκτρικό θερμοσίφωνα.
10. Χρησιμοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερο τη χύτρα ταχύτητας.