03/12/2021
Ανεμπόδιστος έρωτας
Τα βέλη του φτερωτού θεού εννοείται πως σημαδεύουν και τους συμπολίτες μας με αναπηρία. Παρά το στερεότυπο ότι η σεξουαλικότητα δεν τους αφορά, και σεξουαλικές ανάγκες έχουν και υγιή ερωτική ζωή αναπτύσσουν.
Κείμενο: Μαρία Παπαδοδημητράκη
«Έλα όπως είσαι» (Hasta La Vista) είναι ο τίτλος της βέλγικης ταινίας που κυκλοφόρησε το 2011 και διηγείται το ταξίδι τριών ανδρών με αναπηρία μέχρι την Ισπανία. Σκοπός τους είναι να επισκεφτούν έναν οίκο ανοχής που βρίσκεται εκεί και να αποκτήσουν την πρώτη τους σεξουαλική εμπειρία. Η ταινία βασίζεται στην πραγματική ιστορία του Άστα Φίλποτ (Ashta Phil- pot), του αμερικανού ακτιβιστή για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, ο οποίος πάσχει από αρθρογρύπωση (νευρομυϊκή πάθηση).
Αρκετά χρόνια πριν, το 1987,η φοιτήτρια Έλεν Στολ, χρήστρια αμαξιδίου, έγινε η πρώτη γυναίκα με αναπηρία που φωτογραφήθηκε για το γνωστό περιοδικό «Playboy». «Είμαι γυναίκα, αλλά ο κόσμος δεν με βλέπει έτσι. Είμαι απόφοιτη πανεπιστημίου και οι άνθρωποι με αντιμετωπίζουν σαν να είμαι τριών χρόνων. Έκλαιγα. Είπα στη μητέρα μου ότι δεν έχω κάνει ποτέ σεξ και έκλαψε μαζί μου», είχε δηλώσει σε συνέντευξή της, ενώ στην επιστολή της προς τον Χιου Χέφνερ έγραφε: «η σεξουαλικότητα είναι το πιο δύσκολο πράγμα που έχει να διατηρήσει ένα άτομο με αναπηρία».
Το 2006, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ψήφισε τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Στη Σύμβαση αναφέρεται ρητά ότι «τα κράτη-μέλη πρέπει να παρέχουν στα άτομα με αναπηρία το ίδιο εύρος, ποιότητα και επίπεδο, δωρεάν ή ανεκτού κόστους, υπηρεσίες υγείας και προγράμματα με όλους με τους υπόλοιπους ανθρώπους, ειδικά αναφορικά με τη σεξουαλική ζωή και την αναπαραγωγή».
Οι άνθρωποι με αναπηρία, λοιπόν, έχουν ίσα δικαιώματα και αξίζουν ίσες ευκαιρίες όσον αφορά τη σεξουαλικότητά τους, τη σεξουαλική τους έκφραση, τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και τη δημιουργία σχέσεων. Πόσο, όμως, αναγνωρίζουμε στην πραγματικότητα τα δικαιώματα αυτά σε ατομικό, συλλογικό, αλλά και θεσμικό επίπεδο;
Φωτογραφία: APF France Handicap
ΣΤΕΡΕΌΤΥΠΌ ΑΝΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ
Όπως αναφέρει στη «σχεδία» ο Άστα Φίλποτ, «ό,τι αφορά τη σεξουαλικότητα στην αναπηρία είναι σαν να μην υπάρχει. Ο γενικός πληθυσμός φαίνεται να πιστεύει ότι τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να κάνουν σεξ ή παιδιά. Συχνά με ρωτούν αν η αντίληψη του κόσμου έχει αλλάξει μετά τους Παραολυμπιακούς Αγώνες στην Αγγλία (σ.σ. ο τόπος διαμονής του), αλλά η απάντηση είναι “όχι”. Για να είμαι ειλικρινής, δεν ξέρω τι μπορεί να μεταβάλει τις αντιλήψεις.
Πιστεύω ότι η εκπαίδευση αναφορικά με όλες τις πτυχές της αναπηρίας πρέπει να ξεκινήσει σε νεαρή ηλικία στο σχολείο. Προσωπικά, το βρίσκω εξαιρετικά δύσκολο να αποκτήσω μια σχέση, επειδή υπάρχει η λανθασμένη πεποίθηση ότι τα άτομα με αναπηρία είναι νεκρά όσον αφορά την αγάπη ή το σεξ. Με πλησιάζουν πολλές φορές άτομα με αναπηρίες, τα οποία δυσκολεύονται να εκφράσουν ακόμη και στην οικογένειά τους τις σεξουαλικές τους ανάγκες. Το σεξ είναι υγεία και όλοι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτό το ανθρώπινο δικαίωμα. Ο κόσμος πρέπει να σταματήσει να βλέπει τα άτομα με αναπηρία ως άτομα που ανήκουν σε κάποιο ίδρυμα».
Έχουμε συνδέσει τη σεξουαλικότητα με τη νιότη και την καλή υγεία και την ομορφιά με συγκεκριμένα σωματικά πρότυπα, που προβάλλονται διαρκώς από τηλεοράσεις και περιοδικά. «Η αναπηρία δεν ταιριάζει με αυτό που έχει θέσει η κοινωνία ως σεξουαλικά επιθυμητό και γοητευτικό. Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις για την αναπηρία είναι σχεδόν πάντα αρνητικές. Δεν σκεφτόμαστε ότι οι συνάνθρωποί μας αυτοί ποθούν, ερωτεύονται, έχουν ορμές, θέλουν να κάνουν οικογένεια», σημειώνει η Μόιρα Τζίτζικα, ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια και κλινική σεξολόγος.
Πηγή: Doctissimo
ΑΠΌΔΌΜΗΣΗ ΜΥΘΩΝ
«O μύθος ότι οι άνθρωποι με αναπηρία είναι σεξουαλικά μη ικανοί και πιθανόν μη ενεργοί δεν ευσταθεί. Άνθρωποι με οποιαδήποτε αναπηρία έχουν ενεργή σεξουαλική ζωή, αν το επιθυμούν. Ένας άλλος διαδεδομένος μύθος είναι ότι, αν κάποιο μη ανάπηρο άτομο εμπλακεί σεξουαλικά με άτομο με αναπηρία, αυτό συνεπάγεται αυτόματα ότι το πρώτο εκμεταλλεύεται το δεύτερο. Τέλος, οφείλουμε να παραδεχτούμε και το μύθο της υπερσεξουαλικότητας που περιβάλλει ανθρώπους με κάποιες μορφές αναπηρίας. Αυτός πηγάζει από την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι με αναπηρία βρίσκονται εκ των προτέρων σε μειονεκτικότερη θέση και πρέπει οι μη ανάπηροι είτε να τους προστατεύσουν είτε να προστατευθούν», επισημαίνει ο Ανδρέας Κολίσογλου, ψυχολόγος, ο οποίος αντιμετωπίζει εκ γενετής ένα πρόβλημα κινητικής αναπηρίας.
Έχουμε, δε, την τάση να θεωρούμε ορισμένες ανάγκες πιο θεμελιώδεις από άλλες, χάσμα που γίνεται πιο έντονο στην περίπτωση των ανθρώπων αυτών, των οποίων οι σεξουαλικές ανάγκες θεωρούνται ανύπαρκτες. Μάλιστα, όσον αφορά τη σεξουαλικότητα, τα μη ετεροφυλόφιλα άτομα με αναπηρία έχουν να αντιμετωπίσουν ένα επιπρόσθετο στίγμα, πέραν αυτού που συνδέεται με την αναπηρία. Οι αντιλήψεις αυτές μπορούν να υπονομεύσουν την ποιότητα ζωής των ατόμων με αναπηρία, με αποτέλεσμα τη χαμηλότερη σεξουαλική αυτοεκτίμηση και ικανοποίηση.
Όπως επισήμανε ο χειρουργός ουρολόγος, επιμελητής στο Εθνικό Κέντρο Αποκατάστασης, Χαράλαμπος Κωνσταντινίδης, «η σεξουαλική εγρήγορση συνδέεται με ταχύτερη και καλύτερη αποκατάσταση και ο βαθμός σεξουαλικής αποκατάστασης με το επίπεδο της φυσικής αποκατάστασης, της κοινωνικής ένταξης και της ποιότητας ζωής». Ωστόσο, «για να υπάρχει υγεία σε όλα τα επίπεδα, πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα ανεμπόδιστης αλληλεπίδρασης με το κοινωνικό σύνολο. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και το ζήτημα της σεξουαλικής υγείας των ανθρώπων με αναπηρία δεν μπορούμε να το εξετάσουμε αποσπασματικά, αποκρύπτοντας την κοινωνική περιθωριοποίηση που ενδεχομένως βιώνουν. Το πρόβλημα, κατά την άποψη μου, δεν είναι η σεξουαλικότητα αυτή καθαυτή, αλλά οι κοινωνικοί μηχανισμοί που την παρουσιάζουν αποκομμένη από κοινωνικές συνιστώσες», επισημαίνει ο κ. Κολίσογλου.
Τον πρώτο λόγο και στην περίπτωση της σεξουαλικής υγείας έχει η σεξουαλική αγωγή, που θα επιτρέψει στα άτομα με αναπηρία να απολαύσουν τη σεξουαλική τους ολοκλήρωση και να προστατευτούν από μια πιθανή εγκυμοσύνη, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, την κακοποίηση. Είναι απαραίτητο να ξεκινάει από την οικογένεια και να συνεχίζεται στο σχολείο και, όπου χρειάζεται, να υπάρχει πρόσβαση σε ειδικούς υγείας. Δυστυχώς, πολλοί γονείς, εκπαιδευτικοί, αλλά και επαγγελματίες διστάζουν, δεν είναι έτοιμοι ή δεν διαθέτουν τις κατάλληλες γνώσεις, ώστε να μιλήσουν ανοιχτά για τέτοιου είδους ζητήματα.
«Τα περισσότερα άτομα με αναπηρία θέλουν να μιλήσουν για ζητήματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα, γι’ αυτό και είναι σημαντικό να απευθυνθούν στον κατάλληλο ειδικό. Από την πλευρά μας, οι ειδικοί θα πρέπει να είμαστε σε θέση να τα συζητήσουμε. Αν όχι, να παραπέμψουμε σε κάποιον που μπορεί. Σίγουρα, πάντως, καλούμαστε να ρωτήσουμε για τις ανησυχίες τους», μας λέει η κ. Τζίτζικα.
H ταινία «Έλα όπως είσαι» διηγείται το ταξίδι τριών ανδρών με αναπηρία μέχρι την Ισπανία.
Σκοπός τους είναι να επισκεφτούν έναν οίκο ανοχής και να έχουν την πρώτη τους σεξουαλική εμπειρία.
ΑΌΡΑΤΗ ΑΝΑΓΚΗ
«Όταν έπαθα το ατύχημα, πίστεψα ότι τελείωσε η “καριέρα” μου σαν άντρας, ότι δεν θα έχω ενδιαφέρον, ότι καμία γυναίκα δεν θα ήθελε να έχει σχέση ή να κάνει σεξ μαζί μου. Όμως, κανείς γιατρός δεν μου μίλησε για αυτό. Θα ήθελα, όπως ασχολήθηκαν με το αν θα κουνήσω τα πόδια μου, να ασχοληθούν και με τη σεξουαλική μου υγεία. Όταν έχεις απέναντί σου έναν νέο άνθρωπο, πρέπει να δεις συνολικά πώς θα γίνει λειτουργικός. Θα ήθελα κάποιος να μου πει: “Παναγιώτη, έχεις αυτό το θέμα, υπάρχουν αυτές οι επιλογές, έλα να δούμε τι θα κάνουμε”. Όπως δοκιμάζουμε αμαξίδια, για να δούμε τι μας ταιριάζει, πρέπει να δοκιμάζουμε και λύσεις που θα βελτιώσουν τη σεξουαλική μας ζωή. Το κομμάτι αυτό στα άτομα με αναπηρία είναι σαν να μην το βλέπουμε. Εγώ ήμουν τυχερός. Δεν χρειάστηκα κάποια βοήθεια και επιπλέον είχα μία σύντροφο πρόθυμη να εξερευνήσουμε πώς μπορούμε να λειτουργήσουμε μαζί. Επίσης, απέκτησα την αναπηρία σε μεγάλη ηλικία και είχα ήδη σεξουαλικές εμπειρίες, δεν τέθηκε το ζήτημα της διαπαιδαγώγησης από την οικογένεια, το σχολείο ή κάποιον άλλο. Στους ανθρώπους που έχουν γεννηθεί με αναπηρία, έχω την εντύπωση ότι δεν τους επιτρέπεται να μεγαλώσουν», υπογραμμίζει ο Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας, συντονιστής βιωματικών παρεμβάσεων στο Σύνδεσμο Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους, ο οποίος έχει ατελή τετραπληγία λόγω κάκωσης νωτιαίου μυελού. «Θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι το σεξ είναι απόλυτα φυσιολογικό και υγιές και πρέπει να εντάσσεται στη ζωή όσων θέλουν. Όλοι έχουμε τις ίδιες ανάγκες. Μπορείς να έχεις μία υγιή ερωτική σχέση και ας μην περπατάς. Χρειάζεται, βέβαια, υπομονή, γιατί πρέπει να μάθεις να λειτουργείς διαφορετικά απ’ ό,τι είχες συνηθίσει», συμπληρώνει.
«Πρέπει να αποδεχτούμε ότι χρειάζεται να προσαρμόσουμε τον τρόπο λειτουργίας μας. Επειδή κάτι δεν μπορούμε να το κάνουμε όπως πριν, δεν σημαίνει ότι δεν θα κάνουμε τίποτα, αν πραγματικά θέλουμε. Τα ίδια τα άτομα με αναπηρία χρειάζεται να ανατρέψουν τα δικά τους στερεότυπα για να λειτουργήσουν. Το σεξ δεν είναι παιχνίδι επιδόσεων. Γίνεται για να ευχαριστηθούμε. Επίσης, ο καθένας ορίζει διαφορετικά το τι σημαίνει “καλό σεξ”», λέει ο κ. Κωνσταντινίδης, θέτοντας μία ακόμα παράμετρο στο ήδη περίπλοκο ζήτημα.
Είναι, επομένως, απαραίτητο να επανεξετάσουμε τα παραδοσιακά σεξουαλικά σενάρια. «Το σεξ δεν έχει να κάνει μόνο με τη διείσδυση και τη σεξουαλική λειτουργία. Έχει να κάνει με το δεσμεύομαι, το σχετίζομαι, το μοιράζομαι, το αναγνωρίζω και με αναγνωρίζουν. Και, φυσικά, υπάρχει το κομμάτι της προσωπικής ευθύνης. Το ίδιο το άτομο θα πρέπει να θέλει να αντιδράσει», επισημαίνει η κ. Τζίτζικα.
Από την πλευρά του, ο κ. Σταύρος Καλλίδης, εργοθεραπευτής στον σύλλογο «Περπατώ», αναφέρει πως «η σεξουαλική υγεία είναι υψηλά στις προτεραιότητες των ατόμων με αναπηρία. Αρκετοί είναι εκείνοι που από νωρίς ενδιαφέρονται να ενημερωθούν και, σε πολλές περιπτώσεις, μπορούμε να βοηθήσουμε. Η εργοθεραπεία, για παράδειγμα, ασχολείται με τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, μέσα στις οποίες εντάσσεται και η σεξουαλική δραστηριότητα, καθώς και η εκπαίδευση των ατόμων σε αυτές. Οι εργοθεραπευτές εκπαιδεύουν, εξηγούν και επιδεικνύουν τεχνικές σεξουαλικής επαφής».
Φυσικά, κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και εξετάζεται χωριστά. Για παράδειγμα, «στις εκ γενετής καταστάσεις, το παιδί θα πρέπει να αναπτύξει τη σεξουαλικότητα και τις δεξιότητές του, ζώντας με την αναπηρία. Εδώ μιλάμε για εκπαίδευση, αφού οι προσλαμβάνουσες από το περιβάλλον δεν είναι αντίστοιχες με αυτά που βιώνει το ίδιο. Από την άλλη, αν κάποιος είχε, για παράδειγμα, ένα τροχαίο ή κάποιο εγκεφαλικό επεισόδιο, θα πρέπει να προσαρμοστεί, να επανεκπαιδευτεί. Είναι, επίσης, διαφορετικό αν η αναπηρία είναι σταθερή ή εξελισσόμενη και προοδευτική», ξεκαθαρίζει ο κ. Κωνσταντινίδης.
«Λύσεις δεν έχουμε για όλα, αλλά είναι σημαντικό να προσπαθούμε και να δείξουμε στα άτομα με αναπηρία ότι υπάρχει μία πόρτα που, αν θέλουν, μπορούν να χτυπήσουν. Σχετικά με τα άτομα με αναπηρία, καμιά προσέγγιση δεν μπορεί να θεωρείται ολιστική, αν δεν αντιμετωπίζει θέματα που έχουν να κάνουν με την οικειότητα, τη σεξουαλικότητα, τη γονιμότητα. Μερικές φορές, δε, είναι αρκετό το να εξηγήσουμε τι συμβαίνει για να διαχειριστούν οι άνθρωποι την αναπηρία και τη σχέση με τον εαυτό τους και τους γύρω τους», προσθέτει.
ΣΕΞΌΥΑΛΙΚΌΙ ΣΥΝΌΔΌΙΠΌΡΌΙ
Κάθε κουβέντα περί σεξουαλικής υγείας των ατόμων με αναπηρία, αναπόφευκτα σχεδόν, περιλαμβάνει την αναφορά στο θεσμό του σεξουαλικού βοηθού. Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, το ίδρυμα SAR μεσολαβεί μεταξύ ατόμων με αναπηρία και επαγγελματιών που παρέχουν τις υπηρεσίες τους μέσα σε ένα καθορισμένο πλαίσιο. Οι υπεύθυνοι του οργανισμού Touching Base στην Αυστραλία αναφέρουν ότι «στόχος τους είναι η διευκόλυνση των δεσμών μεταξύ ατόμων με αναπηρία, των οργανώσεων υποστήριξής τους και της βιομηχανίας του σεξ, η ενθάρρυνση ανταλλαγής πληροφοριών και προγραμμάτων εκπαίδευσης για εργαζόμενους τους σεξ, άτομα με αναπηρία και τους φροντιστές τους και η αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού και των επαγγελματιών σχετικά με τα θέματα που σχετίζονται με την πρόσβαση και την παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών σε άτομα με αναπηρία».
Ωστόσο, η πρακτική αυτή πόρρω απέχει από το να εισαχθεί και στη χώρα μας, όπου χρειάζεται να γίνουν ακόμα πολλά βήματα. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, οι δομές δεν είναι οργανωμένες έτσι ώστε να φροντίσουν ολιστικά ένα άτομο με αναπηρία. Η ενημέρωση δεν προσφέρεται απλόχερα και, αν κάποιος τη χρειαστεί, πρέπει να ψάξει. Το θετικό, πάντως, είναι ότι υπάρχουν μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, περισσότερη υποστήριξη και περισσότερα προγράμματα γύρω από τη σεξουαλικότητα και την αναπηρία σε σχέση με πριν από 20 χρόνια. Υπάρχουν περισσότερα εργαλεία στη διάθεση των ειδικών, ποικίλες μέθοδοι για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής δυσλειτουργίας, εργαλεία, έρευνες. Υπάρχουν σωματεία, κέντρα αποκατάστασης και σύλλογοι ασθενών που κάνουν σεμινάρια, ομιλίες, παρουσιάσεις και παρέχουν ευκαιρίες ενημέρωσης. Βέβαια, όπως λέει και ο κ. Κολίσογλου, «όταν υπάρχει το στερεότυπο πως οι άνθρωποι με αναπηρία βιώνουν δραματικά τη ζωή τους και είναι κοινωνικά ανενεργοί, πώς ξαφνικά θα μιλήσεις για την ενεργή σεξουαλικότητά τους;».