Shedia

EN GR

11/07/2018 Ρεπορτάζ

O τουρισμός της ωρίμανσης

 
Οι διακοπές για τους ηλικιωμένους, αλλά και για το σύνολο του πληθυσμού, δεν είναι μόνο σημαντικό εργαλείο κοινωνικής πολιτικής, αλλά πανανθρώπινο δικαίωμα.
 
Κείμενο: Σπύρος Ζωνάκης 
 
Αθήνα, 2013. Tο Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) θα δημοσιεύσει μία άκρως ενδιαφέρουσα έρευνα για τον τουρισμό για άτομα τρίτης ηλικίας. Σύμφωνα με αυτήν, η τουριστική δραστηριότητα στην Ευρώπη εμφανίζει στασιμότητα. Η μόνη πληθυσμιακή ομάδα που αυξάνει τον αριθμό των ταξιδιών της και την ταξιδιωτική της δαπάνη είναι οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών. Το ποσοστό των ταξιδιών που θα αντιστοιχεί σε ηλικιωμένους αναμένεται να αυξηθεί από 15% το 2010, σε 26% το 2030 και 32% το 2050. Κατά την ίδια μελέτη, η Ελλάδα έχει τη δεύτερη χειρότερη επίδοση μετά την Ουγγαρία ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ αναφορικά με την παροχή υποδομών και υπηρεσιών φιλικών προς τους ηλικιωμένους (από την προσβασιμότητα των δημόσιων χώρων μέχρι εκείνη των ξενοδοχείων).
 
Πράγματι, στη χώρα μας η διασφάλιση του δικαιώματος των ατόμων τρίτης ηλικίας στις διακοπές είναι μάλλον παραγνωρισμένη. «Τα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού του ΕΟΤ και, αργότερα, του Υπουργείου Τουρισμού έχουν, δυστυχώς, σταματήσει από το 2014, επειδή κόπηκαν τα σχετικά κονδύλια», σημειώνει ο κ. Πάρις Τσάρτας, καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. «Και όμως, ήταν για 30 χρόνια ένα σημαντικό εργαλείο άσκησης κοινωνικής πολιτικής. Ενίσχυε ομάδες όπως τους ηλικιωμένους, αγρότες, εργάτες βαριάς βιομηχανίας, που ενδεχομένως να μην είχαν κάνει ποτέ ξανά τουρισμό. Πλέον, ο κοινωνικός τουρισμός για τους ηλικιωμένους διενεργείται κυρίως μέσω των ενοριών. Δεν πρέπει να υποτιμούμε, ωστόσο, την τεράστια σημασία στην περίοδο που ζούμε αυτού που κάποτε ονομάστηκε “δημοκρατικοποίηση του δικαιώματος στον τουρισμό”. Πια, ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων μειώνει το εισόδημά του για διακοπές, όχι απαραίτητα μην πηγαίνοντας καθόλου, αλλά κάνοντας χρήση παραθεριστικών σπιτιών ή σπιτιών φίλων. Όσο αυξάνεται, μάλιστα, η ηλικία, αυξάνεται και το ποσοστό εκείνων που δεν πηγαίνουν καθόλου διακοπές. Συνεπώς, θα έπρεπε να επανενεργοποιηθούν αυτά τα προγράμματα, ενδεχομένως κάτω από ένα διαφορετικό πλαίσιο, όπου θα συμβάλλουν τόσο το κράτος όσο και οι περιφέρειες, αλλά και οι ίδιοι οι επιχειρηματίες του τουριστικού τομέα. Εξάλλου, έχει φανεί ότι ο κοινωνικός τουρισμός, συμπεριλαμβανομένου εκείνου της τρίτης ηλικίας, είναι μία παραγωγική επένδυση. Έχει αποδειχθεί ότι μέσω του κοινωνικού τουρισμού υπήρχε μια μορφή εκπαίδευσης στο ταξιδεύειν, κάτι που σημαίνει ότι ο επωφελούμενος αυτών των προγραμμάτων ξαναπήγαινε ως, κανονικός πια, τουρίστας, έστω και φθηνά. Όπως είχε, επίσης, αποδειχθεί ότι ο κοινωνικός τουρίστας ή ο ηλικιωμένος ήταν και καλός καταναλωτής», καταλήγει ο κ. Τσάρτας.
 
 
Φωτογραφία:
Reuters/Kieran Doherty
 
Τη στερεοτυπική εικόνα που συνοδεύει τους ηλικιωμένους και τον τουρισμό τρίτης ηλικίας στην Ελλάδα αναδεικνύει, από την πλευρά του, ο ψυχολόγος-γεροντολόγος δρ. Δημήτριος Καμπανάρος «Όταν μιλάμε στη χώρα μας για τουρισμό ηλικιωμένων, το μυαλό μας πηγαίνει μονάχα στα ιαματικά λουτρά, τις εκδρομές των ΚΑΠΗ, που κόβονται και αυτές, και εκείνες των ενοριών. Δεν έχουμε την εικόνα ενεργούς γήρανσης στον τουρισμό τρίτης ηλικίας. Έχουμε συνδέσει το γήρας με τα στερεότυπα της ανημπόριας, της απόσυρσης από τη ζωή, της κατάθλιψης, της μοναξιάς, της ασθένειας. Στον σημερινό εβδομηντάρη, όμως, έχουν προστεθεί δέκα υγιή χρόνια σε σχέση με κάποιον συνομήλικό του πριν από 30 χρόνια, που σημαίνει ότι είναι πολύ ενεργός ή υπάρχουν τρόποι να παραμείνει ενεργός και υγιής. Μπορούμε, συνεπώς, να αναπτύξουμε τον αγροτουρισμό, τον περιπατητικό ή τον πολιτιστικό τουρισμό ηλικιωμένων. Όλα, όμως, ξεκινούν από το πώς αντιμετωπίζουμε αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Απαξιώνουμε τα γηρατειά και αυτή η απαξίωση έχει να κάνει με την απαξίωση του πώς εικάζουμε ότι οι άνθρωποι αυτοί θέλουν να ζήσουν τη ζωή τους, τι ανάγκες και επιθυμίες έχουν», υπογραμμίζει ο κ. Καμπανάρος.
 
 
ΧΩΡΙΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ
 
Και όμως, σε αντίθεση με τη χώρα μας, ολοένα και περισσότερα κράτη εφαρμόζουν πολιτικές για την ισότιμη πρόσβαση των ανθρώπων τρίτης ηλικίας στον τουρισμό. Η πιο ολοκληρωμένη είναι, πιθανότατα, εκείνη της Γαλλίας. Με το άρθρο 140 του νόμου 98-657 του 1998 ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό, αναγνωρίζεται η διασφάλιση του δικαιώματος όλων στις διακοπές ως εθνικός στόχος, ακριβώς όπως η εξασφάλιση υγειονομικής περίθαλψης και στέγης για όλο τον πληθυσμό. Μάλιστα, το 2007, ο δημόσιος οργανισμός ANCV («Εθνικό Γραφείο για Κουπόνια Διακοπών») υιοθέτησε το πρόγραμμα «Seniors en vacances» («Ηλικιωμένοι σε διακοπές»), σύμφωνα με το οποίο οι Γάλλοι ηλικίας άνω των 60 ετών, είτε είναι συνταξιούχοι είτε χωρίς επαγγελματική δραστηριότητα, δικαιούνται διακοπές πέντε ή οκτώ ημερών σε χαμηλές τιμές (το κόστος είναι ενιαίο για όλους και για μία οκταήμερη παραμονή, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορικών, δεν ξεπερνά τα 393 ευρώ) καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους (εκτός Ιουλίου-Αυγούστου) σε πάνω από 160 προορισμούς, που οφείλουν να έχουν και την πιστοποίηση Τουρισμός και Αναπηρία» («Tourisme et Handicap») του Υπουργείου Τουρισμού, που σημαίνει ότι είναι προσβάσιμα από άτομα με αναπηρία. (Με το Νόμο Αναπηρία,  τον περίφημο «Loi  Handicap», του 2005 υποχρεώνονται ώς το 2018 –με δυνατότητα ανανέωσης έως άλλα έξι χρόνια– όλα τα εμπορικά καταστήματα, μέσα μαζικής μεταφοράς, δημόσια κτίρια και ξενοδοχεία να είναι προσιτά από άτομα με αναπηρία).  Τα ξενοδοχεία και τα τουριστικά καταλύματα που υποδέχονται τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας δεσμεύονται, δε, να τους προσφέρουν εκδρομές, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες, προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους. Για τους χαμηλοσυνταξιούχους, μάλιστα, τα άτομα τρίτης ηλικίας με αναπηρία, αλλά και τους συνοδούς τους προβλέπεται οικονομική βοήθεια της τάξης του 50% του συνολικού κόστους διαμονής. Αξίζει να σημειωθεί ότι διυπουργική επιτροπή αποφάσισε το Δεκέμβριο του 2016 την προικοδότηση του προγράμματος με άλλα 5,7 εκατομμύρια ευρώ ώστε να δοθεί η δυνατότητα σε επιπλέον 30.000 χιλιάδες γάλλους ηλικιωμένους με πολύ χαμηλά εισοδήματα να πάνε διακοπές το φετινό καλοκαίρι (εκείνοι που έκαναν χρήση του προγράμματος το 2016 άγγιξαν τους 70.000). 
 
 
Πέρα, ωστόσο, από το συγκεκριμένο πρόγραμμα, o οργανισμός ANCV χρηματοδοτεί και τη λειτουργία πάνω από 400 «χωριών διακοπών» για ηλικιωμένους (villages de vacances pour seniors), τουριστικών οικισμών που διοικούνται από μη κερδοσκοπικές οργανώσεις (με μεγαλύτερη τη VVF Villages) και στους οποίους οι ηλικιωμένοι μπορούν να κάνουν διακοπές είτε δωρεάν είτε με πολύ χαμηλές τιμές (όπως 10 ευρώ τη μέρα) και τα οποία παρέχουν από περιπατητικές διαδρομές, βραδιές σινεμά και γήπεδα γκολφ μέχρι μαθήματα γυμναστικής, γιόγκα και μαγειρικής. Αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχουν ειδικά «χωριά ηλικιωμένων» για άτομα τρίτης ηλικίας με αναπηρία ή με προβλήματα αυτοεξυπηρέτησης και τα οποία έχουν ειδικευμένο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό, αλλά και κινησιοθεραπευτές.
 
 
ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ
 
Από κοντά βρίσκεται και η Ισπανία, η οποία, μέσω του ειδικού Εθνικού Οργανισμού για την τρίτη ηλικία IMSERSO, υλοποιεί από το 1985 το πρόγραμμα επιδότησης διακοπών φτωχών ηλικιωμένων (Senior Holidays Programme). Το ισπανικό κράτος επιδοτεί το κόστος του παραθερισμού κατά 30% και το υπόλοιπο 70% το πληρώνουν οι δικαιούχοι, οι οποίοι κάθε χρόνο ανέρχονται περίπου στα 1.200.000 εκατομμύρια και μπορούν να ταξιδέψουν μόνο εκτός περιόδου αιχμής. Παράλληλα, η ισπανική κυβέρνηση, μέσω του IMSERSO, επιδοτεί προγράμματα βελτίωσης των τουριστικών επιχειρήσεων (το ποσοστό της κρατικής χρηματοδότησης ανέρχεται στο 30%), έτσι ώστε να καταστούν φιλικά προς τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας και τα άτομα με αναπηρία. Αντίστοιχες στρατηγικές υιοθετούνται και από όλο και περισσότερες δημοτικές αρχές. Η πλέον χαρακτηριστική είναι η πόλη-θέρετρο Αρόμα στην Τενερίφη, η οποία, το 2001, υιοθέτησε την πολιτική «Μία πόλη χωρίς εμπόδια», κάνοντας προσβάσιμα για ηλικιωμένους και άτομα με κινητική αναπηρία όλα τα ξενοδοχεία και εστιατόριά της, δημιουργώντας, παράλληλα, μεγάλους πεζόδρομους. 
 
Πέρα από τη διασφάλιση ενός στοιχειώδους ανθρώπινου δικαιώματος, η χρηματοδότηση προγραμμάτων για τον τουρισμό ηλικιωμένων θα αποδειχθεί και ιδιαιτέρως αποδοτική για το ισπανικό κράτος. Για κάθε ευρώ που δαπανά εισπράττει πίσω γύρω στο 1,5 ευρώ υπό μορφή φόρων, ενώ ετησίως δημιουργούνται 119.000 πρόσθετες θέσεις εργασίας στον τουριστικό τομέα.
 
 
 
«ΜΕΝΤΟΡΕΣ»
 
Την ίδια ώρα, σε ολοένα και περισσότερες περιοχές του κόσμου αναφύονται πρωτοβουλίες για την παροχή εθελοντικής εργασίας από τους συνταξιούχους την περίοδο των διακοπών τους. Ιδιαιτέρως πρωτοποριακή είναι η περίπτωση του Πάρκου των Επιστημών, ενός διαδραστικού μουσείου στη Γρανάδα. Συγκεκριμένα, από το 1998, ηλικιωμένοι, κατά τη διάρκεια του παραθερισμού τους στην πόλη, αφού λάβουν μία δίμηνη εκπαίδευση, ξεναγούν ηλικιωμένους επισκέπτες στους χώρους του μουσείου – οι οποίοι είναι απόλυτα προσβάσιμοι για άτομα με αναπηρία. 
 
Είναι ακριβώς το σπόρο της σύζευξης του εθελοντισμού με τον περιηγητικό τουρισμό των ηλικιωμένων που φιλοδοξεί να φυτέψει στη χώρα μας και η ΚΟΙΝΣΕΠ «Μέντορες», με έδρα τη Λάρισα, που συμμετέχει, μαζί με άλλους έξι εταίρους από την Ιταλία, την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία (τουριστικά γραφεία, μη κερδοσκοπικους οργανισμούς που ασχολούνται με τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας, επιμελητήρια) στο ευρωπαϊκό πιλοτικό πρόγραμμα «Seniors on Reciprocal Tourism» {«Ενήλικες (55+) σε αμοιβαίο τουρισμό»}. «Μέσω της ευρωπαϊκής πρόσκλησης, στις αρχές του 2016, βρήκαμε την ευκαιρία να αναπτύξουμε μια ιδέα που είχαμε πριν συστήσουμε την ΚΟΙΝΣΕΠ», σημειώνει ο κ. Γιώργος Αρσένης, μέλος των «Μεντόρων». «Διαπιστώσαμε ότι υπάρχει ένα κενό στον τουρισμό τρίτης ηλικίας στην Ελλάδα. Περιορίζεται σε κάποιες εκδρομές των ΚΑΠΗ και τουριστικών γραφείων, όπου οι ηλικιωμένοι είναι περιορισμένοι σε ένα ξενοδοχείο και σε ό,τι τους παρέχει η περιοχή στα δυο βήματα, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να συνδιαλλαγούν με τον κόσμο και να αναλάβουν δραστηριότητες που θα τους προσφέρουν κάτι παραπάνω. Στο πλαίσιο του προγράμματος, που βρίσκεται στη λήξη του, έγινε μία κυκλική ανταλλαγή. Εμείς στείλαμε ένα γκρουπ ανθρώπων στην Ιταλία και ο ιταλικός φορέας σε μας. Δημιουργήσαμε ένα δεκαήμερο τουριστικό πρόγραμμα βασισμένο στις ανάγκες και τις επιθυμίες των ίδιων των επισκεπτών, με τη βοήθεια ιστορικών, αρχαιολόγων, συμβούλου φυσικής αγωγής.
 
 
Επισκεφθήκαμε, χαρακτηριστικά το δημοτικό συσσίτιο της Λάρισας, όπου οι ηλικιωμένοι σέρβιραν οι ίδιοι το φαγητό ανοίγοντας κουβέντα με τους ανθρώπους που προσέφευγαν σε αυτό, μάζεψαν φράουλες, ντομάτες, μυρωδικά βότανα σε μια αγροτουριστική μονάδα στην περιοχή του Ολύμπου, έκαναν hiking μέχρι τα 2.400 μέτρα στον Όλυμπο. Αρκετοί ζούσαν για πρώτη φορά αυτήν την εμπειρία. Θέλαμε να τους δώσουμε τη δυνατότητα να αισθανθούν ότι παραμένουν ενεργοί. Φιλοδοξούμε να συνεχίσουμε το πρόγραμμα και μετά την ολοκλήρωσή του τον Αύγουστο, να εντάξουμε περισσότερο την τοπική κοινωνία σε αυτό, όπως με το να φιλοξενούνται οι ηλικιωμένοι επισκέπτες στα ίδια τα σπίτια των κατοίκων, αλλά και να προσθέσουμε περισσότερες εθελοντικές και αθλητικές δράσεις για αυτούς, όπως να επισκέπτονται νηπιαγωγεία, σχολεία και κέντρα νεότητας και να μεταλαμπαδεύουν τις γνώσεις τους, να συμμετέχουν στην οργάνωση φεστιβάλ παραδοσιακών χορών, ή να συμπεριλάβουμε ασκήσεις γιόγκα, ακόμα και ιππασία στη Λίμνη Πλαστήρα», καταλήγει ο κ. Αρσένης. 
 
 
ΜΙΑ ΝΕΑ ΑΡΧΗ
Τις δικές του εμπειρίες ως ταξιδευτής περιγράφει στη «σχεδία» ο κ. Σπύρος Αποστολάκης, συνταξιούχος διευθυντής στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Ελασσόνας, ο οποίος συμμετείχε στο γκρουπ των ελλήνων εθελοντών-ηλικιωμένων που μετέβησαν στο Άσκολι της Ιταλίας, στο πλαίσιο του προγράμματος «Seniors on Reciprocal Tourism». «Είχαμε τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε παραδοσιακά τραγούδια της πατρίδας μας, να λάβουμε μέρος στην προετοιμασία ενός τοπικού φεστιβάλ ποίησης. Επιζητώ πάντα ένα πραγματικό ταξίδι, με την έννοια της βιωματικής εμπειρίας, της επαφής με το αυθεντικό ενός τόπου. Μια φορά το μήνα, οπωσδήποτε εκδράμω σε οικοτουριστικές περιηγήσεις, οι οποίες εστιάζονται κυρίως στο ορεινό τοπίο. Τις προάλλες ήμουν στις Πρέσπες όπου εξερεύνησα τα τοπικά σπήλαια και την ιστορία των Μακεδονομάχων, ενώ προετοιμάζω άλλη μία για τα βουνά του Καρπενησίου. Ο τουρισμός αποτελεί μια προσωπική μου ανάγκη για εσωτερική περιπέτεια, για αναζήτηση μια άλλης θέσης για την ίδια μου την ύπαρξη. Η σύνταξη για μένα δεν ήταν το τέλος, αλλά μια καινούρια αρχή. Ένας νέος κύκλος που περιλαμβάνει στοιχεία, εμπειρίες, βιώματα από τον προηγούμενο. Μεγαλώνοντας, μέσα από το ταξίδι, θέλω να ξαναγυρίσω προς την παιδική μου ηλικία, εκεί που βλέπαμε τα πράγματα με το μάτι της αθωότητας. Μπορεί να δω ένα σκυλί που το χαϊδεύει ένα παιδάκι και να καθίσω να το παρατηρώ για πολλή ώρα. Εξάλλου, το καινούριο μπορεί να βγει και από το συνηθισμένο, αρκεί να αλλάξουμε και τη ματιά με την οποία το βλέπουμε, όπως και να αλλάξουμε τη ματιά με την οποία βλέπουμε τη γήρανση. Το γήρας συνδέεται με τη σοφία, το απόσταγμα εμπειριών. Έχω μεγαλώσει το φακό με τον οποίο αντιλαμβάνομαι την πραγματικότητα, έχω γίνει πιο ελαστικός και ευαίσθητος στην ομορφιά της ζωής, το απλό, το καθημερινό, αγαπάω περισσότερο τους ανθρώπους, τους ξένους τόπους», υπογραμμίζει ο κ. Αποστολάκης.
 
 
ΕΛΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΟΣΙO
 
Υπάρχει, ωστόσο, στην Ελλάδα ένας οίκος φιλοξενίας που παρέχει υπηρεσίες τόσο ως μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων, αλλά και ως ξενοδοχείο; Και όμως. Είναι το «Παπαδοπούλειον», στα Κατσέικα της Καλαμάτας, που άνοιξε τις πύλες του την άνοιξη του 2016. «Υπάρχει ένα ταμπού που συνοδεύει στη χώρα μας τις μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων. Εδώ οι άνθρωποι δεν έρχονται ούτε επειδή έχουν παραιτηθεί από τη ζωή ούτε για να περιμένουν το τέλος, αλλά για να νιώσουν ενεργά μέλη μιας κοινότητας, να λάβουν μέρος στις περιβαλλοντικές, ψυχαγωγικές και πολιτιστικές μας δράσεις, να κάνουν διακοπές. Η μονάδα μας είναι χτισμένη σε έναν απέραντο ελαιώνα και οι φιλοξενούμενοί μας, χαρακτηριστικά, μπορούν να συμμετέχουν και αυτοί στη συγκομιδή της ελιάς και να πάρουν το λαδάκι τους. Για κάθε ηλικιωμένο, αντιστοιχεί κι ένα κομμάτι γης, που είναι για να καλλιεργεί τα φρούτα, τα λαχανικά, τα χόρτα του. Οργανώνουμε συμπόσια και φιλοσοφικές βραδιές, θερινά σινεμά, εργαστήρια για την παραγωγή τοπικών συνταγών, αλλά και σαπουνιού. Πραγματοποιούμε εξορμήσεις από το Μυστρά μέχρι την αρχαία Μεσσήνη και το ναό του Επικούριου Απόλλωνα, όπως και στις κοντινές παραλίες. Στις πισίνες μας, μάλιστα, έχουμε ειδικούς γερανούς που βάζουν τα άτομα με κινητική αναπηρία κατευθείαν στο νερό. Όλα μας τα δωμάτια και οι χώροι είναι προσβάσιμοι, εξάλλου, στα ανθρώπους με αναπηρία. Δεν πρόκειται να ξεχάσω την περίπτωση ενός κυρίου που ήταν κατάκοιτος και ήρθε πριν από έξι μήνες να φιλοξενηθεί σε μας. Τώρα πια κόβει χιλιόμετρα με τα πόδια, συμμετέχει και στις εξορμήσεις μας», μας διηγείται η κ. Άννα Καλογεροπούλου, υπεύθυνη επικοινωνίας του «Παπαδοπούλειου».  
 
 
 
 
 

comments powered byDisqus

Αρχειο

Κατηγοριες